Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Mexanizm va mashinalarda ishqalanish. Mashina va mexanizmlar ishlayotganda mexanik energiyaning kamayishiga olib keluvchi hodisa sodir bo’ladi. Bu hodisa ishqalanish deb olinadi.
Jahon energiya manbaining 33%ga yaqin qismi ishqalanish bilan sarf bo’lishi aniqlangan. Tezyurar mashinalar mexanizmlar uchun bunday vazifa yana dolzarb vazifa bo’lib hisoblanadi.
Tashqi ishqalanish turlari va xususiyatlari.
Ishqalanish hodisalarining fizik asoslarini tadqiq etish tashqi va ichki ishqalanishlar farq qilinadi. Tashqi ishqalanish deb yuzalarning urinish zonasida vujudga keladigan va energiyaning kamayishi bilan kelishuvi nisbiy harakatga bo’lgan qarshilikka aytiladi. Ichki ishqalanish deb qattiq, suyuq va gazsimon jismlar deformatsiyalanganda ularda yuzaga keladigan hamma mexanik energiyaning qaytmas tarzda kamayishiga olib keladigan jarayonlarga aytiladi.
Tashqi kuch ta’sirida bir jism boshqa jism yuzasi bo’ylab surilganida yuzaga keladigan va ushbu jismlar orasidagi umumiy chegaraga tangensial tarzda yo’nalgan qarshilik kuchi ishqalanish kuchi deyiladi.
Ishqalanish kuchini kamaytirish uchun ishqalanuvchi yuzalariga keltiriladigan material moylovchi material deyiladi.
Ishqalanuvchi yuzaga moylovchi materialni surtish moylash deyiladi. Moylanish deb moylovchi material ta’sirida ikki yuza orasidagi ishqalanish kuchining yoki yeyilish tezligining kamayishiga aytiladi.
Ishlovchi zarar holatiga ko’ra ishqalanish ikki xil bo’ladi.

1. 
   Moylovchi materialsiz.(quruqlayin)
   
2. 
   Moylovchi material orqali ishqalanish.
   

Moylovchi material orqali ishqalanish deb qattiq jism ishqalanuvchi yuzalari orasida moylovchi modda bo’lgandagi ishqalanishga aytiladi.
Moylashning quyidagi turlari mavjud.
1.Qattiq moy bilan
2.Suyuq moy bilan
3.Gazsimon moy bilan
4.Yarim suyuq moy bilan
5. Chegaraviy moylash
Bundan tashqari moylashning quyidagi turlari mavjud.
1.Gidrostatik – bunda bir-biriga nisbatan yoki tinch holatda bo’lgan detallar yuzalarining to’la ajralish ishqalanuvchi yuzalari orasidagi tirqish P bosim ta’sirida suyuqlik berish natijasida amalga oshadi.