Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Tishli uzatmalarining turlari.

Istalgan murakkab tishli mexanizm konstruksiyaning asosini oddiy tishli mexanizmlar tashkil etadi, ularni uzatmalar deyiladi (aniqrog’i tishli uzatmalar). Uzatma uch zvenoli mexanizm bo’lib, u ikki tishli g’ildirak va stoykadan iborat. Uzatmalar uch turga bo’linadi:

• 
  g’ildirak o’qlari parallel;
  
• 
  g’ildirak o’qlari kesuvchi ;
  
• 
  g’ildirak o’qlari ayqash;
  

Ularni to’la ko’rib chiqamiz.
G’ildirak o’qlari parallel uzatmalar.
Bunday uzatmalarda tishli g’ildirak silindr yasovchisi bo’yicha joylashadi. Shuning uchun ularni silindrik uzatmalar deyiladi. Silindrik uzatma sxemasi 16.1a-rasmda ko’rsatilgan.

16.1-rasm

Mashinaning kinematik sxemasida bunday uzatmalarni 16.1b-rasmda ko’rsatilganidek to’g’ri burchak ko’rinishida tasirlanadi. To’g’ri burchak ichidagi krestlar ko’rinishida tasirlanadi. To’g’ri burchak ichidagi krestlar tishli g’ildirakni valga qattiq mahkamlanganligini bildiradi. Silindrik uzatmalar to’g’ri tishli, qiya tishli va shevronli tishlarga bo’linadi. To’g’ri tishli g’ildirakning tishlari uning o’qiga parallel. Qiya tishli g’ildirakning tishlari silindrdagi vint chiziqlari bo’yicha joylashadi. G’ildirakning o’qiga nisbatan tashning og’ma burchagi β = (10+15)⁰ (16.1b-rasm) Og’ma tishli uzatmalarda tishlar og’ma joylashganligi sababli o’qlar bo’yicha yo’nalgan nagruzka hosil bo’ladi.

Og’ir yuklangan uzamalarda ulardan qochish maqsadida ikkilangan og’ma tishli uzatmalardan foydalaniladi, ularni shevron tishli deyiladi (16.1v-rasm). Bunday tishli g’ildiraklarni tayyorlash qiyin bo’laganligi sababli kam ishlatiladi (masalan, prokat stanlarda).


G’ildirakning o’qlari kesuvchi uzatmalar.

Bunday uzatmalarda tishli g’ildirak tishlari kesik konus uzatmalar deyiladi. Konusli uzatma sxemasi 16.1-rasmda keltirilgan. G’ildirak o’qlarning kesishish burchagi har xil bo’lishi mumkin, ko’pincha bu burchak 90⁰ga teng bo’ladi. 16.1g,d-rasmda ko’satilganidek konusli uzatmalarni ko’pincha kesik konus ko’rinishida tasvirlaydilar. Oldingi holatdagidek krestiklar g’ildirakni valga qattiq mahkamlanganini bildiradi. Konusli uzatmalar to’g’ri tishli, og’ma tishli va yumaloq tishli uzatmalarga bo’linadi. To’g’ri tishli g’ildirak tishlari kesik konus yasovchilari bo’yicha joylashadi, og’ma tishli esa konusda vint chizig’i bo’yicha, yumaloq tishlar planda aylana bo’yicha chiziladi (tex prosessni qisqartirish maqsadida, bunday tishlar yumaloq kesuvchi asbobda yasaladi.)