Buxoro – 2022 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

T_sb – yig`ish jarayonining mehnat sigimi (moslashtirishdan tashkari)
T_pr – moslashtirish (prigonochno’x) mehnat sigimi.

2. 
   Kul bilan bajariladigan moslashtirish ishini mexanizm bilan bajarilishi mumkinligini tavsiflovchi koeffitsient
   

bunda:
T_sb.r. – kulda bajariladigan mehnat sigim.

3. 
   Sex eki zavodda yig`ish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi tavsiflovchi koeffitsient:
   

bunda:
R_m – mexanizatsiyalashgan yoki avtomatlashgan operatsiyalar soni.
R_r – kulda bajariladigan operatsiyalar soni.

4. 
   Ayrim ishchi joyining mexanizatsiyalash tavsifini ifodalovchi koeffitsient:
   

bunda:
T_m – ishchi – yig`uvchining mexanizatsilashgan mehnati vakti;
T<sub>r</sub> – ishchi – yig`uvchining kul mehnati vakti, s.
Xar qanday ish joyining qanday kimini mexanizatsiyalashganini baxolash uchun mexanizatsiyalashtirish koeffitsienti tavsiflab beradi.

5. 
   Yigish jarayonining kompleks avtomatlashtirishning darajasini aniklan:
   

bunda:
Q_k – chikarilaetgan maxsulot mikdori (donada) avtomalashgan;
Q₀ – yig`uv sexining chikaradigan umumiy maxsuloti (donada).


Yig`ish texnologik jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatlash yo`llari
Jarayonlar ichida yig`ish jarayonining mexanizatsiyalash va avtomatlash uzining kator texnik va tashkiliy kiyinchiliklari tufayli eng past urinlarni egallaydi. Bu kiyinchiliklarni asl moxiyati shundaki, yig`ish jarayonida ikki va undan ortik detallarni yig`ishga tugri keladi, bu esa ularning anikligiga (yasalish anikligiga) chambarchas boglik buladi. Bir detalni anikligi ta’minlanmasa, butun yig`ish texnologik jarayonini bajarilishiga tuskinlik kiladi.
Yigish jarayonini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishning asosiy kiyinchilaridan biri kilib, yig`ilaetgan detallarning konstruktsiyasini etarli darajada texnologbopligidan kelib chikadi (yig`ish nuktai nazardan karaganda). Shuning uchun yig`ish ishlarini avtomatlash uchun quyidagi shartlarni bajarmok lozim:
Yigilaetgan detal konstruktsiyasida markazlovchi va fiksiyalovchi elementlar anchagina osonlashga olib keladi (kirish fiskalari, maxsus yunaltiruvch sirtlar va b.); ikki va undan ortikcha utkazma yuzalari bulgan detalga utkazmalarni ketma – ketligini inobatga olgan xolda amalga oshirtilishi kuzda tutilishi lozim; detalning shakli iloji boricha soddalashgan bulmogi darkor; shplintlash va parchinlash yiginlardan iloji boricha forig bulmogi lozim.
Yigish jarayonining avtomatlashning murakkabligi undagi mexanizmlarning xarakati kul bilan bajarilishini takozo kilmogi darkor. 5.1 rasmda vtulka va barmok (palets) detallarini yig`ish jarayonining printsipial sxemasi kursatilgan.
Xozirgi paytda elektromagnitli, pnevmovigrli va boshka fizikaviy effektlarni detallarni boshlangich orientirlash ishlariga jalb etish tadkikotlari olib borilmokda.
Yigish texnologik jarayonlaridagi ishlarda yig`ilaetgan detallarni bir – biriga kuniktirish va tugallash ishlarini bajarishga tugri keladi, masalan, parmalash, rezba kirkish, razvertkalash va x.k. yig`ish jaraelarini avtomatlashni loyixalashda bunday ishlarni (operatsiyalarni) mexanik sexlarda bajarilishi kuzda tutmok darkor.
Avtomatlashtirilgan yig`ish texnologik jarayoni bir necha asosiy davrlardan iborat: detalni ishchi zonaga olib kelish; yig`iladigan detallarni orientirlash; boshlangich orientirlangan detallarni bir – birga utkazish (yig`ish); yig`ilgan detallarni kerakli xolatda maxkamlab turish.
Massasi va gabaritlari uncha katta bulmagan detallarni ishchi zonaga (yig`ish joyiga) olib kelish bunkerlar, magazinlar va shunga uxshagan qurilmalar kullaniladi.
Ishlatilaetgan mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan asbob – uskunalar kiska vaktdagi yuklanishga chidamliligi, mehnat xavfsizligi va iktisodiy tejamkor bulmogi darkor.



5.1 – rasm.