Buxoro – 2022 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Tayanch iboralar:
Yigish texnologik jarayonlarini mexanizatsiyalash; yig`ish texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish; avtomatlashtirilgan kompleks; yig`iluvchanlik koeffitsienti; kul bilan bajariladigan moslashtirish ishini mexanizm bilan bajarilishi mumkinligini tavsiflovchi koeffitsient; sex eki zavodda yig`ish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi tavsiflovchi koeffitsient; ayrim ishchi joyining mexanizatsiyalash tavsifini ifodalovchi koeffitsient.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Belousov A.P., Dihenko A.I., Polenskiy P.M. Avtomatizatsiya protsessorv v mashinostroenie. – M.:Vo’sshaya shkola 1973 g. – 456 s.
   
2. 
   Tergen V.S. i dr. Osnovo’ avtomatizatsii proizvodstva: Uchebnoe posobie dlya mashinostroitelno’x spets.sred.spets.uchebno’x zavedeniy. – M.: Mashinostr, 1982, - 269 s.
   
3. 
   Pavlov P.P. Avtomaticheskie sistemo’ upravleniya texnologicheskimi protsessami v promo’shlennosti. – M.: TsNITEI, 1975, - 51 s.
   

6 – ma’ruza. RDB tokarlik dastgohlarini o’lchamga sozlash. Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishda zagatovkalarni dastlabki va chegaraviy oraliq o’lchamlarini aniqlash

Reja:

1. 
   RDB tokarlik dastgohlarini o’lchamga sozlash
   
2. 
   Amallar bog’lanish koeffitsienti va ishlab chiqarish turlari
   
3. 
   Yakka ishlab chiqarish va uning tavsifi
   
4. 
   Seriyali ishlab chiqarish va uning tavsifi.
   
5. 
   Ommaviy ishlab chiqarish va uning tavsifi
   

Tokarlik va aylanma jilvirlaydigan dastgoxlarda oldingi markazninig urishi ishlov beraetgan yuzaning ukini ogishiga olib keladi, lekin tayerlamaning kundalang kesimida aylana saklanib koladi. Oldingi markazning urishining sabablari kuyidagilar bulishi mumkin: shpindelning konsoli teshigi ukini urishi; oldingi markaz ukining uning dumidagi ukiga nisbatan urishi; oldingi markaz shpindelini konusli teshigiga urnatishdagi xatolik .

Vertikal parmalash dastgoxining shpindelini konusli teshigi ukining shpindel aylanish ukiga nisbatan urishi parmalaetgan teshikning diametrini kattalashishiga olib keladi.
Dastgoxlarning eyilishi ishlov berilaetgan tayerlamaning sistematik xatoligini oshishiga olib keladi. Dastgoxlarni yuzalarini notekis eyilishi uz navbatida dastgoxning ayrim uzellarining uzaro joylashishini uzgartiradi va natijada ishlov berilaetgan tayerlamada kushimcha xatoliklar sodir buladi.
Dastgoxlarning anikliklarini pasayishining asosiy sabablaridan biri yunaltiruvchilarning eyilishidir. Yakka tartibli va seriyali ishlab chikarishda shilov berilaetgan tayerlamaning urtacha diametri 100 mm va ularning uzunligi 150-200 mm bulsa nosimmetrik uchburchakli yunaltiruvchini ishchiga yakin yuzasi bir yil davomida tokar dastgoxini ikki smenali ekspluatatsiya natijasida eyilishi (4) urtacha kuyidagilardan iborat:
Toza ishlov berishda -------------------------------------------- 0,04-0,05 mm
Kisman toza va kisman dagal pulat (80%) va chuyan (20%) ishlov berishda ------------------------------------------------------------ 0,06-0,08 mm
Dagal ishlov berishda , pulat (90%) va chuyan (10%) ------ 0,10-0,12 mm
Yunaltiruvchining uzunligi buylab eyilishi xam bir xil emas. Tekshirilgan dastgoxlarni yunaltiruvchilarining eng kup eyiladigan kismi shpindel toretsidan 400 mm nari joylashgan. Oldingi va orkadagi yunaltiruvchilarning notekis eyilishi supportni ogishiga olib keladi va gorizontal tekislikda keskichni uchini kuzgatib ishlov beraetgan yuzaning radiusini bevosita kattalashtiradi
Agar operatorlar tomonidan xizmat ko`rsatiladigan odatdagi va SBDlarda boshqarish va nazorat qilish jarayonini strukturalarini ishchi bajaradi. egiluvchan ishlab chiqarish tizimlaridan ko`p maqsadli dastgohlarda odamsiz texnologiyani joriy qilish masalasi boshqarish tizimi yordamida echilishi kerak.
Bunda detal aniqligi parametrlarini va dastgohdagi kesuvchi asbob holatini baholash, har xil o`tishlarda rejimlarni boshqarish, tuzatish kiritishni o`rnatish aniqligini statik sozlashda boshqarish. Bu masalaning echimi samaradorligini ikkita aspekt belgilaydi:
Jihozlarni va jarayonni loyixalash etapida va bevosita dastgohda texnologik jarayonni bajarishda aniqlikni boshqarish.
Ishlov berish jarayonida boshqarish mikroprocessor texnikasi bazasida aniklikka erishishini xar xil etaplariga adabtiv principida joriy kilinadigan avtomatik tizimini yaratish demakdir.
Asbob, detall va yuldoshli urnatish anikligini baxolashda natijasida boshlangich xolatida stantik sozlashda tuzatish kiritish.
Avtomatlashtirilgan uchastkalarda kup maksadli dastgoxlar oldindan “kattik” dasturlashtirilgan avtomatik cikilda ishlaydi. Bunda ishlov berilayotgan detalaning anikligiga erishishning xar bir etapini bajarishda nazorat va chetga chikishlarini tuldirish bulmaydi. Bunday dastgoxlar doimo bu xil tip ulchamdagi detaldan boshkasida avtomatik kayta sozlash rejimida ishlaydi.
Kup maksadli va RDB talab kilingan aniklikka xar bir yangi partiyaning birinchi detallaridanok erishish uchun xaikkatda olinayotgan statik sozlash ulchamlarining va boshkarish dasturida berilgan ulchamlar bilan tengliginin ta`minlash kerak. Ulchamlarini bu tengligi xisob boshiga nisbattan kesuvchi asbob kesish kirrasining boshlangich anikligining saklanib kolishiga boglik buning uchun keskichning yeilishi va texnologik tizimning temperaturaviy deformaciyasi natijasida xosil bulgan. Statik sozlash xatoligini kompensaciya kilib (tuldirib) borish kerak.
Bu masalaning echilishi boshlangich xolatda statik sozlash anikligini tuzatib turadigan avtomatik tizim yordamida amalga oshiriladi. Avtomatik tuzatish tizimining principial sxemasi 2 rasmda keltirilgan. Bir necha dastgoxlardan tashkil topgan ulcham qurilmasi bir yordamida xisob boshiga nisbattan kesuvchi asbob kesish kirrasining uchi xolatining anikligi ulchanadi. Nisbiy xolatining anikligini ulchash navbatdagi partiya dastgoxlarida ishlov berishdan oldin amalga oshiriladi, bunda dastgoxning ishchi organlari boshlangich xolatda yoki ma`lum nazorat poziciyasi dastur buyicha chikariladi.
Ulcham qurilmasidan statik sozlash anikligi tugrisidagi informaciya tuzatish bloki uchga keladi, shu erning uziga komanda berish ikki qurilmasidan xam statik sozlashning talab kilinadigan aniklik tugrisida signal keladi. Takkoslash natijasida aniklangan statik sozlash xatoligiga mos keladigan chetga chikish signali SBD bloki turtga beriladi. Chetga chikishning mikdoriga mos ravishda SBD bloki boshkarish dasturiga avtomatik tuzatish kiritiladi. Shunday kilib keyingi ishlov beriladigan detallar tuzatish kiritilgan dastur buyicha amalga oshiriladi. Dastur kesuvchi asbobning yeilishi va texnologik tizimning deformaciyasi natijasida xosil bulgan statki sozlash xatoligini xisobga oladi.
RDB dastgohdlarning moslashuvchanligi quyidagi faktorlar bilan belgilanadi;
1.Tayyorlanadigan detallarning o`lchamlari boshlang’ich geometrik material sifatida son massivi ko`rinishida bevosita beriladi.
2. Har bir texnologik o`tishlardagi shpindelning aylanishlar soni, surilishning ishchi va tezlashtirilgan tezligi, kesish chuqurligini belgilaydigan zarur teznologik informaciyalarning sonli berilishi.
3. Hamma yordamchi o`tishlar va kesuvchi asbobni avtomatik almashtirish komandalar bilan avtomatik boshqarish.
4. Kesish rejimlariga va sozlash o`lchamlariga tuzatish kiritishni bajarish.
Sonli dastur bilan boshqariladigan stanok jihozlarining asosiy principlari har xil dastgohlarda aniqligiga va avtomatlashtirish darajasiga qarab har xil ko`rinishga ega bo`ladi.
Echadigan texnologik masalasiga, hamda yurituvchisining turiga qarab pozicion, konturli va aralash (kombinirovan) boshqarish tizimlari mavjud.
Pozicion tizimlarda boshqarish ma`lum nuqtalarining holatlarini yoki to`g’ri chiziqlarning kesmalarini berish yo`li bilan amalga oshiriladi.
Asbobning bir dasturlashtirilgan nuqtadan boshqasiga singishini nuqtalar bo`yicha boshqarish poziciyalashtirish jarayonida ishlov berishni bajarmasdan tezlashtirilgan yurish bilan amalga oshiriladi.
To`g’ri chiziqning kesmalari bo`yicha siljishini boshqarishda kesuvchi asbob ishlov berishni belgilangan ishchi surilish bilan amalgi oshiradi.
To`g’ri chiziq kesmalari so`nggi nuqtalarining koordinatalri dasturlari yo`li bilan beriladi. Bunda kesuvchi asbobni yoki tayyorlanmaning siljishi navbat bilan birorta koordinata o`qlarining yo`nalishi bo`yicha albatta harakat tezligini va uzunligini nazorat qilish bilan amalga oshiriladi. Bunday tizimlarda odatda bir necha koordinatalar yo`nalishi bo`yicha harakatni kelishtirish ko`zda tutilmagan.
Bu tizimlar frezalash, tokarlik va jilvirlash dastgohlarida ishlatiladi.
Kontur bo`yicha boshqarishda detallarning shakli hosil bo`lishi bir necha koordinata o`qlari yo`nalishi bo`yicha harakat keltiriladi. Bunda kesuvchi asbobning harakati talab qilingan proektoriyasi berilgan yakuniy tezlik bilan ta`minlanadi. Shunday qilib, ikki uchi va bundan ham ko`p boshqarish koordinatalari bo`yicha uzluksiz boshqarish ta`minlanadi.
Kontur bo`yicha RDB eng murakkabidir, ular asosan tokarlik va frezalash dastgohlarida qo`llaniladi.
Aralash boshqarish tizimi ham pozicion ham konturli boshqarishning funkciyasini bajarish mumkin. Ular texnologik jihozlarning imkoniyatlarini ancha kengaytiradi va ularni ko`p maqsadli frezalash kesib kengaytirish dastgohlarida ishlatadi.
Shakl hosil qilish harakatini boshqarish uchun dastgoh ishchi zonasining hamma nuqtalarini aniq belgilash zarur. Buning uchun dastgohning ishlov beriladigan detalni orientaciya qiladigan koordinatalar tizimidan foydalaniladi va bosharish dasturini tuzadi.
Tizimning koordinatalar o`qi o`ng qo`l qoidasi bo`yicha belgilanadi.Ζ o`qi shpindelning o`qi bilan ustma-ust tushiriladi, unga o`ng qo`lning o`rta barmog’i mos keladi. Chetki barmoqqa to`g’ri keladigan X o`qi hamma vaqt gorizontal joylashadi. Koordinatalar o`qining yo`nalishi kesuvchi asbobning qo`zg’almas detalga nisbatan musbat yo`nalishiga ko`rsatadi. Detal qo`zg’almas asbobga nisbatan harakat qilganda uning musbat harakat yo`nalishi teskari yo`naltirilgan bo`ladi va ular X¹, U¹, G’¹ mos o`qlarning indekslari bilan belgilanadi. Aylanishning A, B, C musbat yo`nalishiga mos o`qning musbat yo`nalishiga qarab turganda soat stelkasi bo`yicha aylanishi qabul qilingan.
Dastgohning koordinata tizimi holati dastgohning nul M nuqtasi bilan belgilanadi.
Dastgoh nulining aniq joyi, koordinatalar o`qining yo`nalishi singari dastgohning yo`riqnomasida ko`rsatiladi. Detalning koordinatalar tizimi boshi bo`ladi, xizmat qiladigan nul nuqtasi D va asbobni o`lchashga nisbatan joyini belgilaydigan N nuqtasi dastgoh koordinata tizimida ma`lum holda joylashgan bo`ladi. R nuqta dastgoh ishchi organlarining dastur bilan harakatida hisob boshini belgilaydi va dastgohning nul nuqtasi bilan bog’langan. Metal qirqar dastgohlarni sonli dastur bilan boshqarish tayyorlanmaga ishlov berish jarayonini avtomatlashtirish.
Bundan keyin birinchi navbatda yuzalarning nisbiy burilishlarini syokinligini ta`minlaydigan bazalar tanlanishi kerak va keyin (yoki bir vaqtning o`zida) yuzalarni boglaydigan o`lchamlarning aniqligini ta`minlaydigan texnologik bazalarni.
Bunda, birinchi operaciyada, asosiy bazalardan texnologik bazalar sifatida foydalanib, erdamchi bazalarning ularga parallel joylashgan yuzalariga ishlov beriladi. Yoki ba`zan xato erkin yuzalariga. Bundan keyin keyingi operaciyalarga yoki o`tishlarda oldingi ishlov berilgan yuzalarga texnologik baza sifatida foydalanib, asosiy bazalarga ishlov beriladi.
Bundan keyingi hamma operaciyalarda texnologik baza sifatida imkoniyati boricha erishish uchun nisbiy burilishlar va masofaning imkoni boricha katta aniqligiga ishlov berilgan asosiy bazalardan foydalanish kerak.
Buyum ishlab chiqarishda aksariyat mashinasozlik texnologiyasi usullaridan foydalanuvchi ishlab chiqarishga mashinasozlik deb ataladi. Mashinasozlik strukturaviy asosini ishlab chiqarish uchastkalari yig’indisidan iborat bo’lgan sexlar tashkil qiladi. Ishlab chiqarish uchastkalari esa: predmetli, texnologiyali yoki predmetli texnologiyali tamoyillar asosida uyushtirilgan ishchi joylar guruhlarini birlashtiradi.