Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

1-chizma. Xo’jalik hicobining funktsiyalari 

Xo’jalik  hisobining  axborot  berish  funksiyasi  korxonalarning  faoliyatida 

sodir  bo’ladigan  iqtisodiy  jarayonlarni  kuzatish,  kuzatish  natijasida  olingan 

ma’lumotlarni  miqdor  va  qiymat  ko’rsatkichlarda  o’lchash  va  hujjatlarda  qayd 

qilib  borish  bilan,  nazorat  qilish  funksiyasi  korxonalarning  faoliyatida  sodir 

bo’ladigan  iqtisodiy  jarayonlar  ustidan  nazorat  o’rnatish  va  unga  tahsir  etish, 

tahliliy  (analitik)  funksiyasi  esa,  sodir  bo’ladigan  iqtisodiy  jarayonlarni 

umumlashtirish, guruhlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun joriy hisob 

ma’lumotlarini tahlil qilish bilan izohlanadi.

 

Korxonalar,  firmalar,  tashkilotlar,  umuman  barcha  xo’jalik  yurituvchi 

subektlar (keyinchalik korxona deb aytiladi) o’z faoliyatlarida moddiy (xom ashyo, 

materiallar, tayyor mahsulotlar, yoqilg’i, binolar, transport vositalari, uskunalar va 

boshqa shu kabi moddiy resurslar), mehnat va moliyaviy resurslar hamda turli xil 

xizmatlardan foydalanadilar. Ularni moliyalash, ya’ni pulini to’lash lozim bo’ladi.  

SHuningdek,  korxonalar  faoliyatini  amalga  oshirishda,  boshqarish  uchun 

ko’plab  axborotlar  zarur  bo’ladi.  Bu  axborotlarni  hujjatlashtirish  va  qaydlash 

uchun  zarur  bo’lgan  ishlar  (kuzatish,  o’lchash,  qayd  qilish)  hisob  olib  borishni 

Axborot berish

Nazorat qilish

Tahlliliy 

(analitik

)

---

27 

 

 

taqozo  etadi. Amaliyotda  xo’jalik  hisobi  ishlarini  tashkil  qilishning  tezkor 

(operativ  -  texnik),  statistika  va  buxgalteriya  hisobi  turlari  mavjud.  Hisob 

ishlarini  tashkil  qilishning  bu  turlari  uzviy  bog’langan  bo’lib  bir-biridan 

bajaradigan  vazifasi,  qaerda  qo’llanishi  va  o’ziga  xos  uslublari  bilan  farq 

qiladi.

 

Korxonalar  faoliyatini  boshqarish  uchun  har  kuni  ko’pdan-ko’p 

operativ  (tezkor)  axborotlar  (ma’lumotlar)  kerak  bo’ladi.  Masalan,  neft 

mahsulotlarini  sotish  bilan  band  bo’lgan  Farg’ona  neft  bazasi  faoliyatini 

uzluksizligini  tahminlash  uchun  neft  mahsulotlari  zahiralarini  qoldiqlari, 

haridorlarning  qarzi,  xodimlarga  ish  haqi  bo’yicha  bo’lgan  qarzdorliklar, 

boshqa  korxonalarga  bo’lgan  qarzlar,  sotilgan  mahsulotlarning  alohida 

turlari,  mahsulotlarining  qiymati  hamda  bankdagi  o’z  hisobidagi  pullar  va 

shu 

kabi 

boshqa 

axborotlar. 

Bunday 

axborotlar 

operativ-texnik 

hisobyordamida yetkazib beriladi.