Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

 

Buxgalteriya  hisobi 

-  buxgalteriya  hisobi  korxona  mablag’larini  hamda 

ularning xo’jalik faoliyatlarida sodir bo’ladigan iqtisodiy jarayonlarni yoppasiga va 

uzluksiz kuzatib, miqdor jihatdan o’lchab, pul ifodasida umumlashtirib aks ettirish 

va  nazorat  qilish  uchun  xizmat  qiladi.  Buxgalteriya  hisobida  aks  ettirilgan 

jarayonlar,  albatta,  hujjat  bilan  rasmiylashtiriladi,  bu  esa,  ularga  huquqiy  asos 

bo’lib, xo’jalik faoliyatni nazorat qilishda hisobning ahamiyatini oshiradi. Bunday 

axborotlar  asosida  korxonani  boshqarish  uchun  qabul  qilingan  qaror  albatta 

samarali  va  sifatli  bo’ladi.  Buxgalteriya  hisobi  korxonalar  faoliyatida  sodir 

bo’ladigan xo’jalik jarayonlarni yoppasiga, uzluksiz va muntazam kuzatib borishi, 

sifat va miqdor jihatdan o’lchashi va alohida hujjatlarda qayd qilishi bilan operativ-

texnik  va  statistika  hisoblaridan  farq  qiladi.  Buxgalteriya  hisobi  korxonalar 

faoliyatida  sodir  bo’ladigan  iqtisodiy  hodisalarni  yoppasiga,  uzluksiz  kuzatish, 

hujjatlashtirish va alohida iqtisodiy belgilari bo’yicha guruhlash asosida miqdor va 

qiymat o’lchovlarda hisobga olish tizimidir. 

---

29 

 

 

Buxgalteriya  hisobi  ma’lumotlaridan  korxona  faoliyati  yakunlarini 

bilish,  korxona  moliyaviy  holatini  va  iqtisodiy  samaradorligini  tahlil  qilish 

uchun foydalaniladi. 

O’zbekiston  Respublikasida  “Buxgalteriya  hisobi  to’g’risida”gi 

Qonunning  6-moddasiga  muvofiq  O’zbekiston  Respublikasi  xududida 

faoliyat  yuritayotgan  yuridik  shaxs  tashkil  etmasdan  tadbirkorlik  faoliyati 

bilan  shug’ullanuvchi  shaxslar,  fuqarolarning  o’zini  o’zi  boshqarish 

organlari,  shuningdek  chet  el  yuridik  shaxslarining  O’zbekiston 

Respublikasi  hududidagi  vakolatxonalari,  filiallari  va  boshqa  tarkibiy 

bo’linmalari  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda  hisob  yuritadi  hamda 

hisobot taqdim etadilar.   

Hisobning  o’zaro  chambarchas  bog’langan  uchta  turi,  xalq  xo’jalik 

hisobining  yagona  tizimini  tashkil  qiladi.  Xo’jalik  hisobining  har  bir  turi, 

korxonalar,  iqtisodiy  hududlar  va  respublika  iqtisodiyotini  mutloq 

boshqarish  jarayonida  ishtirok  etadi  va  ma’lum  bir  vazifani  bajaradi.  Ular 

bajaradigan  vazifalar  umuman  olganda  bir  xildir,  lekin  hisob  obektlariga 

nisbatan har xildir.  

Statistika 

hisobida 

foydalaniladigan 

axborotlar 

buxgalteriya 

hisobining  yakuniy  ma’lumotlaridan  olinadi.  O’z  navbatida,  buxgalteriya 

hisobi  ko’p  hollarda  statistikaning  usul  va  ma’lumotlaridan  foydalanadi. 

Jumladan, moddiy qiymatliklarni o’rtacha baholarini topishda, ishchilarning 

o’rtacha ish haqlarini aniqlashda, statistik usullar bilan hisoblab topiladigan 

ko’rsatkichlaridan  foydalaniladi.  Xo’jalik  hisobi  turlarining  o’zaro 

bog’liqligi dastlabki hujjatlardan foydalanishda ham namoyon bo’ladi. 

Mustaqillik  davrida  O’zbekistonda  xalqaro  andozalar  talabiga  va 

bozor iqtisodiyoti xususiyatlariga javob beradigan xalq xo’jaligi  hisobining 

yagona  tizimi  yaratildi  va  bu  borada  rivojlangan  mamlakatlar  bilan 

hamkorlik yo’lga  qo’yildi.  Xorij  tajribasini  o’rganish,  ularni  chuqur  va  har 

tomonlama tahlil qilib, amaliyotga tadbiq etish O’zbekiston Respublikasida 

---

30 

 

 

xo’jalik  hisobini  takomillashtirish,  uni  xalqaro  amaliyot  andozalariga 

yaqinlashtirish imkoniyatini berdi. 

Korxonaning  moliya-xo’jalik  faoliyatida  sodir  bo’ladigan  hodisa  va 

voqealiklar  o’lchov  birliklariga  asoslanib  hisobga  olinadi.  Hisob  yuritish 

amaliyotida natural, mehnat, qiymato’lchov birliklaridan foydalaniladi.