|
6.3.Инвестиция лойихаларининг амал қилиш муддатларидаги фарқлар.
Инвестиция лойихалари самарадорлигини бахолашда дисконтлаш ставкасини танлашдан ташкари Лойихаларни амал қилиш муддати хам таъсир кўрсатади. Масалан: транспорт фирмаси ишлатилган ва яна уч-турт йил хизмат қилиши мумкин бўлган ѐки 8-10 йил хизмат қиладиган янги автомобилларни сотиб олиши мумкин. Бундай холатда икки Лойихани қандай таққослаймиз? Буни тушуниш учун иккинчи саволда келтирилган биринчи жадвалга қайтамиз. Жадвалга кўра кўмир варианти танланганда икки йилдан сўнг пул тушумлари тўхтайди. Шунга кўра, хисоб-китобда икки йилдан сўнг яна шундай инвестиция қилиш мумкин деган шартни қўямиз. Яъни, минг сўмга янги қозон сотиб олиш мумкин деб фараз қиламиз. Бундай шартни қабул қилиш кўмир ва
газга тегишли NPVни максималлаштириш имкониятларини солиштиришга шароит яратади. (NPV жуда кичик бўлгани учун мазут вариантини кўриб чиқмаймиз) Шу билан бирга, тўрт йилдан сўнг микрарайон марказлашган иситиш тизимига уланади. Қозонхоналарнинг ѐпилиш эхтимоли бор. Унинг қолдик қиймати нольга тенглашади. Бундай шартлар бизни қуйидаги жадвалдаги натижаларга олиб келади.
|
|
|
|
|
|
|
|
Жадвал
|
|
Инвестициялаш натижалари.
|
|
|
|
Инвестициялаш
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
вариантлари ва
|
|
Йиллар
|
|
|
|
|
|
|
кўрсаткичлари
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0
|
|
1
|
2
|
|
3
|
|
4
|
Кўмир:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1-инвестициялаш
|
|
-1000
|
|
750
|
500
|
|
-
|
|
-
|
2-инвестициялаш
|
-
|
-
|
-1000
|
750
|
500
|
инвестициялаш
|
-1000
|
750
|
-500
|
750
|
500
|
Жами
|
|
|
173,59
|
|
|
Газга
|
-1000
|
350
|
350
|
350
|
350
|
инвестициялаш
|
|
|
|
|
|
Жами
|
|
|
109,45
|
|
|
Жадвалдан кўриниб турибдики, икки марта инвестициялашга қарамасдан кўмир варианти газ вариантидан кўпрок NPVни таъминлайди. Албатта бундай натижа биз қабул қилган бир қанча шартларни яъни амортизация схемаси, асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати ва инвестициялаш натижасида яратилган объектларни бошқа субъектларга сотиш имкониятларига боғлиқ. Чунки хар кандай инвестиция лойихаларини тахлил қилувчи мутахассис танланган мезон бўйича лойихаларни бахолаѐтганда хисоб-китоб асосига қўйилган шартларни тўғри белгилаш керак. Шу сабабли тахлил қилинаѐтган лойихаларни тўғри тафсифлаш учун асосий эътиборни хисоб-китобларни аниқ қилиш, бунинг учун эса мураккаброқ усулларни қўллашдан кўра, бу хисоб-китобларнинг дастлабки шартларини тўғри бахолашга эътиборни қаратиш лозим. Шунда оддийроқ хисоб-китоб усули хам олинган натижаларнинг ишончлилиги юқорироқ бўлишини таъминлайди. Айни пайтда хисоб-китобларни соддалаштиришга тез-тез зарурат туғилади.
Масалан: инвестиция ресурслари чексиз қайта инвестицияланган шароитда Лойихаларини NPVга кўра тафсифлаш шароитида бундай зарурат юзага келади. Буни тушуниш учун транспорт фирмаси бўйича мисолга қайтамиз. Маълумки, фирма тўрт йил хизмат қиладиган ѐки тўққиз йил хизмат қиладиган янги автомобилларни сотиб олиши мумкин. NPVга кўра Лойихаларни оддий танлаб олиш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки, Лойихаларнинг амал қилиш муддати турлича (тўрт йилдан сўнг фирма эски машиналарни хисобдан чиқариб, бошқаларини сотиб олади деб кўзда тутилган). Бунинг устига бу муддатлар каррали эмас. Шу сабаб хисоб-
106
китобларни таққослашни таъминлаш учун бу икки Лойихани бир хил хизмат даврга келтириб олишимиз керак. Чунки, айнан шу муддат инвестицияланган активлар икки Лойиха бўйича тенг хизмат муддатини ўтаб бўлади. Кўриниб турибдики, бу хисоб-китоблар узоққа чўзилади. Шу сабаб, бу муаммони ечиш учун
соддалаштиришнинг қулай воситаси эквивалент аннуитетдан фойдаланиш керак. Бу усул баъзида NPVни йиллик хисоблаш деб хам айтилади.
ЕАқANPV
Бундай соддалаштиришда таққосланаѐтган лойихаларда калтислик даражаси бир хил бўлгандагина йул куйилади.
ЕА ни топиш усули NPVни хисоблаш хисоблаш усулига мувофиқ эмас. У NPVни максималлашган инвестиция лойихасини танлашни осонлаштиради холос.
Эквивалент аннуитет – даражали, яъни унификация қилинган аннуитет бўлиб, бахоланаѐтган лойиха билан бир хил давомийликка ва бу лойихадаги NPV билан бир хил жорий қийматга эга. Бундай аннуитетни хисоблаш формуласи қуйидаги кўринишга эга:
ЕАқNPV Ғ PVA1nk
Бу формулада PMT – EA, PVA – NPV , билан алмаштирилган.
Эквивалент аннуитетдан фойдаланиш мантики шундаки, бундай аннуитетларни ўзаро таққосланаѐтган лойихалар бўйича хисоблаганда, агар Лойихаларда амал қилиш муддатлари бир вақтда тугагунга қадар қайта молиялаш кўзда тутилган бўлса, энг катта ЕА га тенг
рақобатлашувчи инвестиция Лойихаси барча пул тушумлари бўйича энг йирик NPV ни таъминлайди.
Иситиш билан боғлиқ мисолимизга қайтсак. Лойихадаги кўмир ва газ вариантларини, кўмир технологияларини икки марта инвестицилашни кўзда тутувчи сунъий усул билан эмас, балки хар икки
вариантдаги эквивалент аннуитетлар асосида
таққослаймиз. Бунинг учун дисконт ставкасини 10% деб оламиз ва унинг ѐрдамида хар бир вариант реализация жараѐни учун хисоб-китоблар олиб борамиз (хизмат қилиш муддати кўмир учун - 2 йил, газ учун - 4 йил). Бунда қуйидаги натижаларга эришамиз.
ЕАкўмир қ 95,04 Ғ PVA12,10% қ 95,04 Ғ 1,7355 қ 54,76
ЕАгаз қ 109,45 Ғ PVA14,10% қ 109,45 Ғ 3,1699 қ 34,53
Мисолдан кўриниб турибдики, кўмир ва газ вариантлари бу ерда хам мақсадга мувофиқ. қисқа хисоб-китоблар билан хисоблаганда ЕА қайта инвестициялашни кўзда тутувчи мураккаб хисоб-китоб натижасида олинган натижа билан бир хил.
Эквивалент аннутет бўйича инвестиция лойихаларини бахолашда қуйидаги шарт-шароитлар мавжуд бўлиши керак, акс холда ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмас:
1. Инвестициялаш барча лойихаларда асосий воситалар хизмат қилиш муддати бир вақтда тугагунча давом этади;
2. Хеч бўлмаганда битта инвестиция
лойихаси корхона фаолиятини таъминлаш доирасида чексиз қайта инвестициялашни кўзда тутади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
