Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Чет эл психологлари ва физиологлари сезгирликни Менделнинг қонуниятига асосланган ҳолда насл, яъни ирсият билан боғлиқ шаклда тадқиқ қилганлар. Спейдер таъм билиш наслга боғлиқ деган хулоса чиқаради ва 100 оилада буни синаб кўради. Олинган маълумотларга қараганда, ота-оналар билмаган таъмни болалари ҳам пайқамаганлиги намоён бўлган.
Афферент синтез босқич, асосан тўрт жабҳа (компонент) негизида содир бўлиши тажрибаларда синаб кўрилган. Унинг асосий жабҳалари, энг аввало, доминант мотивация (ўта хоҳиш) ва унга ҳамроҳ ҳисобланган эмоциянинг кучлилиги ҳамда барқарорлигида намоён бўлади:
-Организмга қўзғатувчиларнинг маълум бир таъсири.
-Йўналтирувчи афферентациянинг мавжудлиги.
-Афферентациянинг муайян шарт-шароитлари.
-Хотира аппаратлари ва механизмлари.
Буларнинг ўзаро таъсири учта нейродинамик омил орқали бажарилади:
а) йўналганлиги; б) нейронларда қўзғалишнинг конвергенцияси (тўйиниши); в) қўзғалишнинг пўстлоқ ва пўстлоқости тузилмаларда қайта ҳосил бўлиши, тикланиши.
Бу механизмлар асаб тизимида турли қўзғалишларни тўплашга, бирлаштиришга, солиштиришга ва мазкур муҳитда энг қулай ҳатти-ҳаракат актини бажариш учун қарор қабул қилишга олиб келади.
Катта ярим шарларда махсус нейронлар гуруҳи борлиги туфайли улар турли-туман қўзғалишларгина қайта қабул қилиш билан чекланмай, балки мия пўстлоғининг пирамида ҳужайраларидан аксон орқали келувчи эфферент қўзғалишларни ҳам қабул қилади. Бу эса орқа мия пўстлоқ ости ва пўстлоқдаги кўплаб аксонлар нейронларнинг вазифаси циклик қўзғалишни кўпинча сақлаб туриш, ўзига хос «кутиш» тўпламини сақлашдан иборат. Шу билан бир вақтда периферик ишчи аъзоларига юбориладиган буйруқ нусхасини бутун мияга тарқалишини таъминлайди. Бир нейроннинг ўзидаги эфферент қўзғалиш конвергенцияси периферик рецепторлардан келувчи афферент қўзғалиш билан аксонга узатилган буйруқ нусхаси олинган натижаларни баҳолаш учун шарт-шароитлар яратади.


Назорат саволлари:

1. 
   Сезги ҳақида тушунча.
   
2. 
   Сезги турлари ва уларнинг мазмуни.
   
3. 
   Сезги ва бошқа жараёнларнинг ўзаро алоқадорлиги.
   
4. 
   Сезги жараёнига доир назариялар.
   
5. 
   Сезгининг асосий турлари.
   
6. 
   Сезгининг ривожланиши.