Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

3 боб. Юклаш жойидан юк ташишни маршрутлаштириш


3.1. Маршрутлаштиришнинг аҳамияти

Юклаш жойидан юкларни маршрутлаштириш катта аҳамиятга эга бўлган юк ташишнинг услуби ҳисобланади. У юкларнинг ишлаб чиқариш жойидан истемол қилиш жойига тез боришини таъминлайди, техник станцияларнинг ҳаракат таркибини қайта тузиш бўйича ишини қисқартиради, вагон айланишини тезлаштиради, ташишнинг тан нархини камайтиради, ташилаётган юкларнинг сақланганлигини таъминлайди. Юк ортиш ва қабул қилиш станциялари орасидаги маршрутларда тўлиқ вазнли поезд таркибида вагонлар транзит равишда, ҳамма участкадаги ёки унинг бир қисмидаги саралаш ва участка станцияларида, қайта ишланмасдан етиб боради

Маршрут деб поезд таркиби оғирлик ёки узунлиги ТФҚ талабларига мос равишда, поездлар тузиш режаси асосида бир ёки бир неча юк жўнатувчи томонидан тузилган, бир ёки бир неча станцияга юборилган, бир ва ундан ортиқ станцияда қайта ишланмай ўтувчи, вагонлар таркибига айтилади. Жўнатувчи маршрутлари турлари ва уни ташкиллаштириш
Станцияларда ёки корхона йўлларида ортилиши ва тузилишига, ҳамда бир станцияда тушириш ёки тарқатилишига қараб, тузилган маршрутлар жўнатувчи ва поғонали (ступенчатўй) маршрутларга бўлинади.
Жўнатувчи маршрути деб–поездлар тузиш режасига мос равишда бир станцияда ёки унга туташган корхона йўлида бир жўнатувчи томонидан ТФҚ талаблари асосида ортилиб, бир станцияда туширишга ёки тарқатига мўлжалланган поезд таркибига айтилади.
Поғонали жўнатувчи маршрутлари бир ёки бир-неча станцияда ТФҚ ва режа асосида тузилиб, бир станцияга тушириш ёки тарқатиш учун жўнатилади.
Поғонали маршрутларни темир йўл узелида, бир ва ўзаро қўшни участка станцияларидан,техник станцияларда тўлдириб, шакллантириш мумкин.
Бу тарқоқ вагонлар оқимини ташкил қилишнинг самарали усулидир.
Маршрутлар бир ҳил, ёки турли юк гурухларидан ташкил қилинган бўлиши мумкин.
Жўнатувчи ва поғонавий маршрутларга айланма маршрутлар ҳам киради. Бу маршрутларниг таркиби юк туширилиб бўлгандан кейин қайта тузилмасдан, юк ортиладиган ҳудудга қайтарилади. Маршрутларнинг оғирлик ва узунлик мейёрлари ДАТК томонидан ўрнатилади.
Маршрут жўнатувчилари режалаштирилаётган ой бошлангунга қадар юклар тури бўйича ўз режаларини тақдим этадилар. ЎзТЙ ДАТК ойлик маршрут режаларини тайинлайди. Бу режада маршрут ортучи ва қабул қилиб туширувчи станциялари, юклар турлари аниқ кўрсатилади.
Минтақавий темир йўл узеллари тасдиқланган ойлик режа асосида маршрутлаштиришнинг календар режасини тузадилар. Ҳамма станциялар (ёки бўлим) режа асосида белгиланган кунга, белгиланган юкларни ортади.
Маршрутлаштиришнинг асосий кўрсатгичлари
Юк ташишларнинг бажарилишини бахолаш ва тахлил қилишнинг асосий кўрсатгичлари ўрнатилган: юборилган ҳисобот мобайнида йўналишдаги тўлиқ ва юк турлари бўйича бир суткадаги ўртача вагонлар сони, станциялар бўйича, бўлимлар, йўлларда ва бир тизимдаги маршрутлаштириш улуши (маршрутлаштиришнинг фоизлари) юк турлари бўйича–аниқланади. Маршрутлаштириш улуши йўналишлар бўйича маршрутланган вагонлар сонининг, ортилган ва жўнатилган умумий вагонлар сонига нисбати кўриниши сифатида аниқланади
Ф_мқU_йўн/U_умум*100
Вагонларни йўналишлар бўйича тақсимланиши, ўртача узоқлик пояслари ва вагонларнинг умумий сонлари (юбориш узоқлиги пояси: 400 км гача, 401 км дан 1000 км гача, 1001 км дан 1500 км гача ва ундан юқори) белгиланади.
Йўналишдаги вагонларнинг ўртача таркиби (вагонлар бўйича)–маршрутлаштирилган вагонлар сонини жўнатилган йўналишлар сонига бўлиш билан аниқланади. Йўналишлар бўйича ташиш режасининг бажарилиши масаласини–вагонлар сонининг, жўнатилган йўналишлар ва режада кўзда тутилган (%) нисбати аниқланади.