Btu 40 -guruh talabasi xusanova anora

Darslikda boshlang‘ich

• Darslikda boshlang‘ich
• sinflarda ma’nodosh so‘zlarga oid quyidagi mashqlar bajarilishi aytiladi:
• 1. Berilgan ma’nodosh so‘zlarni guruhlash.
• 2. Berilgan so‘zga sinonim tanlash.
• 3. Tushirib qoldirilgan sinonim so‘zlarni o‘z o‘rniga qo‘yib, matnni ko‘chirish.
• 4. Ma’nodosh so‘zlardan mosini qo‘yib gaplarni ko‘chirish.
• 5. Sinonim so‘zlar qatoridan foydalanib didaktik material tuzish va u bilan
• mashq qilish

Sinonimlarni belgilashda so‘z bildiradigan tushunchani asosga olish ma’noni

• Sinonimlarni belgilashda so‘z bildiradigan tushunchani asosga olish ma’noni
• asosga olishdan biror afzallikka ega emas, hatto, bu yo‘lni to‘g‘ri deb ham
• bo‘lmaydi. Asosiy dalil sifatida shuni aytish kifoyaki, har qanday so‘z tushuncha
• ifodalayvermaydi, lekin u ma’noga ega bo‘ladi va tushuncha ifodalamaydigan
• bunday so‘zlar biror ma’nosi bilan o‘zaro sinonim bo‘lishi mumkin. Masalan,
• hamma, barcha, bari olmoshlari, balli, tasanno, ofarin undovlari, istak bildiruvchi
• zora, shoyad, koshki, so‘zlari va b. sinonimiya hodisasi faqat leksik birliklarda
• emas, hatto, affikslarda ham borligi e’tiborga olinsa, bu masalada
• “tushunchaga”asoslanib ish ko‘rish to‘g‘ri bo‘lmasligi yana ham aniq ko‘rinadi.
• Xullas, ikki yoki undan ortiq so‘zning o‘zaro sinonimligini belgilashda ma’noga
• asoslanish to‘g‘ri yo‘ldir. Shunday ekan, o‘zaro sinonim bo‘lgan so‘zlarning
• ma’nodagi munosabati qanday bo‘lishini belgilash asosiy masala hisoblanadi.
• Avvalgi bo‘limlardan ma’lumki, so‘zning ma’nosi (semema) ma’lum
• komponentlardan (semalardan) tashkil topadi. Bundan tashqari, so‘zning semantik
• strukturasiga turli ma’no ottenkalari, emotsional bo‘yog‘I, stilistik belgisi, boshqa
• so‘zlar bilan bog‘lanish xususiyati kabilar ham kiradi.

Ma'nodoshlik qatoridagi leksemaning bittasi dominanta (bosh) leksema

• Ma'nodoshlik qatoridagi leksemaning bittasi dominanta (bosh) leksema
• bo‘lib, boshqalari shu leksema atrofida birlashadi, ma'nodoshlik qurshovi hosil
• qiladi. Dominanta leksemaning yuqorida sanalgan barcha ifoda semasi neytral,
• betaraf. Masalan, [katta]-[ulkan]-[bahaybat] sinonimik qatori «kitobiylik»,
• «ko‘tarinkilik» ifoda semalari asosida tashkil topgan. Qatordagi katta leksemasida
• bu sema belgilanmagan (neytral), [ulkan] va [katta] leksemalarida ifodalangan,
• oydinlashtirilgan.
• Ma'nodoshlik qatoridagi dominanta leksemaning bir qancha o‘ziga xos
• xususiyati bor:
• 1) dominanta leksemaning mazmuni boshqa leksemalarnikiga nisbatan
• «kambag‘alroq» bo‘ladi. Qiyoslang: [chiroyli], [go‘zal] va [suluv]. Qatordagi
• [chiroyli] leksemasida [go‘zal] va [suluv] leksemasidagi ko‘tarinkilik bo‘yog‘i
• yo‘q;
• 2) dominanta leksemaning qo‘llanish doirasi va miqdori boshqa
• ma'nodoshlarnikiga nisbatan keng va ko‘p bo‘ladi;
• 3) dominanta leksema belgilanmagan ifoda semasiga ega bo‘lganligi bois
• istalgan vaqtda o‘z ma'nodoshlarini almashtira oladi;