“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

9.5. Ichki va tashqi bozor 
 
Iqtisodiy o`sish bozor rivojiga asoslanadi va o`z navbatida uni to`xtovsiz 
kengaytirib boradi. Xitoy bozor munosabatlari islohotida bu jarayon ham o`zgi xos 
xususiyatlarga ega. Iqtisodiy o`sish daromadlar o`sishini taqozo etadi, bu albatta 
turmush darajasida o`z ifordasini topadi. 
Bu jarayonda savdoning rivojlanishi tarkibiy qismi hisoblanadi.
Yuqori darajali iqtisodiy o`sish Xitoyda YAIMning tez ko`payishi bilan 
davom etadi. Ta’kidlaganimizdek, YAIM va uning jon boshiga to`g`ri keladigan 
hissasi islohot vaqtida juda tezlik bilan bordi. Buning asosiy qismi ichki bozorda 
sotilsa, ma’lum qismi tashqi bozorlarda sotiladi. Ichki va tashqi bozorlarning 
to`xtovsiz kengayishi Xitoy iqtisodiy o`sishini rag`batlantirdi. Ayniqsa, Xioy ichki 
bozor resurslaridan foydalanish juda jadal ravishda kengayib bordi. 
Iqtisodiyotning tez sur’atlar bilan o`sishi ichki bozorning kengayishi uchun 
ikki omilni tezlashtiradi: bozorni kerak bo`lgan tovarlar bilan to`ldirish va xaridor 
uchun daromad o`sishini tezlashtirishdir. Xitoy islohotlarining bozor munosabatlari 
asosida amalga oshuvi bu omillar uchun juda qulay sharoitlar yaratib, bozorlarni 
kengaytirib bordi. Yangi-yangi millionlab korxonalar paydo bo`lishi, bunga yuz 
millionlab izsizlarning jalb etishi to`g`ridan-to`g`ri xaridorlarning juda tezlik bilan 
ko`payishiga olib keldi.
Avvalo buoziq-ovqat tovarlari bozorlarida o`z aksini topdi. Milionlab ochlar, 
qashshoqlik chegarasidagilar uchun tovarlar bozorlarni to`ldirib xaridorolaga 
aylantirildi. Bunda ayniqsa, qishloqlarning o`rni katta bo`ldi. Qishloq xo`jaligini 
isloh qilish ishlab chiqarishni keskin o`sishiga, daromadlarning ko`payishiga olib 
keldi. Shu bilan birga bu jarayonda viloyat korxonalarining xajmda yuzaga kelishi 
aloxida o`rin egallaydi.
Iqtisodiy o`sish borgan sari turmush darajasiga ta’sir etib boradi. Chunki 
miqdorga bog`liq muammolarni xal qilish darajasi sifat o`zgarishlariga olib keladi. 
Shuningdek Xitoy iqtisodiy islohotlari daromadlar darajasini ko`tarishga ta’sir 
etuvchi omillar harakatini tezlashtiradi. Pul daromadlari ortib boradi. Bozordagi 
tovarlar miqdor jixatdan ko`payish bilan birga turlarini ham orttirib boradi va 
ularning taklifini talabga mos keltirishga undaydi. Bu esa o`z navbatida ichki 
bozorlarning kengayishini tezlashtiradi. Juda yirik xajmdagi ishlab chiqarilayotgan 
tovarlar bozorlarni o`ziga mos ravishda to`xtovsiz kengaytirib boradi.
Xitoy iqtisodiyoti o`sishi yirik va to`xtovsiz kengayib boruvchi ichki bozor 
bilan birga tashqi bozorga ham asoslanadi. Bunda ochiqlik siyosatining oqilona 
qo`llanishi ma’qul keladi. Xitoy islohoti strategiyasining tarkibiy qismi tashqi 
dunyoga ochiqlik siyosatining qo`llanishidir. Bu oldindanoq mamlakatni 

---

160 
o`zgartirishning sharti hisoblangan bo`lib, davom etib kelgan iqtisodiy 
avtarkiyaning aksi hisoblanadi.