Bozor hajmini aniqlashda ekonometrik modellardan foydalanish

---

BOZOR HAJMINI ANIQLASHDA EKONOMETRIK 
MODELLARDAN FOYDALANISH 
 
Reja: 
 
1.Iqtisodiy o’sishning ekonometrik modeli 
2. Inflyatsiya jarayonining sur’atini prognozlash.
3. Imitatsion model tushunchasi va mohiyati.
4. Kompleks usulli modellari.
 
 
 
 

---

1.Iqtisodiy o’sishning ekonometrik modeli
Iqtisodiy o‘sishni prognozlash (IUP) turmush darajasi, ekonometrik (normativlar, 
cheklanishlar), tashqi iqtisodiy va harbiy strategik prognoz talablarini hisobga oladi.
U yoki bu darajadagi barqaror iqtisodiy tizimga ega ko‘pchilik davlatlarda iqtisodiy 
o‘sishni prognozlashda qo‘yidagi turdagi ko‘p omilli ekonometrik modellar keng tarqalgan:
Y q f(X
1
,X
2
,…,X
n
)
Bir omilli modellar ham keng qo‘llaniladi. Masalan, iqtisodiy o‘sishning vaqtga 
bogliqligini ifodalovchi modellar yoki o‘tgan davrga nisbatan ishlab chiqarish fondlari yoki 
kapital (K) o‘zgarishi kam bo‘lgan qisqa muddatli davrda tahlil va prognozlashtirishda 
iqtisodiy o‘sish va mehnat resurslari (L) orasidagi bog‗liqliq modeli.
Ishlab chiqarish funksiyasi shaklidagi model eng keng tarqalgan:
Y 
A
0
K L
` va
ni miqdoriga qarab iqtisodiy o‘sishning 3 turi mavjud:
Agar ( ) 1 bo‘lganda milliy mahsulot (daromad) ishlab chiqarish omillari (kapital va 
mehnat) sarfiga mutanosib ravishda oshadi, umumiy iqtisodiy samaradorlik o‘zgarishsiz 
qoladi, ishlab chiqarish faqat ekstensiv kengayib, kapitalning past samaradorligi mehnat 
resurslari oshishi hisobiga qoplanadi.
Agar (
)>1 bo‘lsa, ishlab chiqarish omillari n marta oshganda, ishlab chiqarish n 
martadan ko‘proq oshadi, ya‘ni ishlab chiqarishning o‘sishi omillar umumiy harajatini aks 
ettiradi. Lekin bu FТТ yutuqlarini, ya‘ni yangi texnika va texnologiyalarni kiritib, ishlab 
chiqarish fondlari samaradorligi oshadi yoki fondlarning o‘zgarmas samaradorligida MU 
oshadi. Birinchi holatda > va o‘sish fondlarni tejaydi, ikkinchisida 
va o‘sish 
mehnatni tejaydi.
Agar(
)<1 bo‘lsa, ishlab chiqarish o‘sishi ishlab chiqarish omillari o‘sishiga 
nisbatan sekinroqdir. Bunda umumiy samaradorlik pasayadi, o‘sish deintensifikatsiyasi ruy 
beradi.
Ishlab chiqarish funksiyasi (
)k1 bo‘lgan holatni tasvirlash KobbaDuglas 
funksiyasi deb ataladi va uni «Makroiktisodiyot» kursida ko‘rib chiqish kerak.
Ikkinchi holda, FТТning tasviri ostida IGFda (
)>1da bu tasvirni aks ettiruvchi 
miqdorni topish kerak. Agar FТТ notekis bo‘lsa, IChF quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Y AK L e 
t 
.
Umumiy samaradorlik o‘zgarishida ishlab chiqarish fondlari va jonli mehnatning 
samaradorlik o‘zgarishini alohida ko‘rib chiqish mumkin:
.
IChFning yuqorida ko‘rilgan turidan tashqari ishlab chiqarish natijasi (Y) bevosita 
ishlab chiqarish omillari miqdori orqali emas, balki omillar miqdoriga hamda samaradorlikka 
ta‘sir etuvchi omillar orqali bilvosita bogliqlikni ko‘rib chiqish mumkin.
Ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, FТТ) birlamchi omillar sifatida, ularga 
ta‘sir etuvchi omillar esa ikkilamchi omillar sifatida namoyon bo‘ladi.
Ikkilamchi omillarni 2 tomonlama qarab chiqish mumkin.
< 
q 
k 
k 
L
К

---

Bir tomondan ular global omillarning miqdoriga, ikkinchi tomondan ularning 
samaradorligiga ta‘sir etishadi. Omillarni tasniflashda quyidagi misolni keltiramiz:
Ishlab chiqarish sohasida jonli mehnat: