Bozor hajmini aniqlashda ekonometrik modellardan foydalanish

 
3. Imitatsion model tushunchasi va mohiyati.
Imitatsion model analitik modeldan farqli o‘laroq, o‘rganilayotgan ob‘ektning hatti-
harakati va ichki strukturasigacha ko‘rsatuvchi yoyilgan sxemani bildiradi. Modelda 
ifodalanuvchi hodisalarni, ularning mantiqiy strukturasini saqlagan holda, vaqt bo‘yicha 
ketma-ketligini, o‘rganilayotgan tizimning o‘zgaruvchilari va parametrlari o‘rtasidagi 
aloqalarni saqlagan holda qayta ishlash imitatsion model uchun xarakterlidir. Imitatsion 
modellar modellashtirilayotgan tizim haqida axborot olish va keyin, qarorlarni shakllantirish 
uchun yaroqli bahoni ishlab chiqish uchun mo‘ljallangan. Misol o‘rnida ko‘p tarmoqli 
iqtisodiyotda ishlab chiqarish va iste‘molni muvofiqlashtirishning imitatsion modelini ko‘rib 
chiqamiz (5-tasvir).
Sistema 2ta formallashgan blokka ega: moddiy ishlab chiqarish imitatsiyasi va 
iste‘mol muhiti imitatsiyasi. Sistemada bir qancha boshqarish parametrlaridan foydalanuvchi 
eksperimentator ko‘zda tutilgan: tarmoqlar o‘rtasida kapital qo‘yilmalarining taqsimlanishi, 
jamg‗arish sur‘atlari, ish haqi – mahsulot birligining ish haqi sig‗imi, ulgurji va chakana 
narxlar.
Eksperimentator EХM bilan faol muloqotni amalga oshiradi. Mahsulot turiga 
hisoblangan talabning to‘g‗rilanuvchi ko‘rsatkichlari va uning tarmoqda yakuniy ishlab 
chiqarilishi haqida axborotdan foydalaniladi. Agar ko‘rsatkich birlikdan yuqori bo‘lsa, talab 
taklifdan yuqori, agar birlikdan kam bo‘lsa, aksincha bo‘ladi. Тo‘grilanuvchi ko‘rsatkichlar 
va yalpi mahsulotning tarmoqlar bo‘yicha o‘sish sur‘ati eksperimentator tomondan yo‘l 
qo‘yish mumkin bo‘lgan daraja pozitsiyasidan tahlil qilinadi. Agar ular o‘zgarishi kerak 
bo‘lsa, eksperimentator u yoki bu boshqaruv parametrini o‘zgartirishi mumkin. Masalan, 
kapital qo‘yilmalarning taqsimlanishi yoki aholining yalpi daromadi yohud narxlar masshtabi 
o‘zgartiriladi. Bloklar yangi to‘grilanuvchi ko‘rsatkichlarni aniqlaydilar. Eksperimentator 
ishlab chiqarish va iste‘molning qoniqarli mutanosiblikka kelgani haqida hulosa chiqarishi 
bilanoq sistemani kelgusi yilning hisob-kitoblariga o‘tqazadi.
Shunday qilib, inson-mashina imitatsion sistemasi aholi pul daromadlari va taklif 
qilinayotgan tovar va xizmatlar orasidagi eng yaxshi nisbatni ta‘minlovchi prognoz 
variantlarini topishga imkon beradi. Boshqaruv parmetrlarini ajratish, oraliq qarorlarni 
baholash va yakuniy qarorlarni tanlash eksperimentatorga yuklanadi, mumkin bo‘lgan 
ko‘pchilik yechim variantlari EХMda yechiladi.
5-tasvir. Imitatsion modelning strukturaviy sxemasi

---

Imitatsion biznes o‘yin imitatsion sistemani yanada rivojlantirishni ko‘zda tutadi va 
o‘z ichiga asosiy elementlar bilan birga (imitatsion model va imitatsiya natijalarini tahlil 
qilish va qayta ishlash vositlari) maxsus instruktiv va modellashtirilayotgan tizimning 
kelgusida faoliyatida eng katta natijalarga erishishidan manfaatdor hamda qaror qabul 
qiluvchi ekspert eksperimentatorning ta‘sirini chegaralovchi boshqa vositalarni o‘z ichiga 
oladi.
O‘yinchilarga hal qiluvchi daqiqalarda axborot olish imkoniyati berilishi kerak. 
Imitatsion o‘yin modelini yaratishda, avvalo, o‘yinchilarning motivatsiya tizimi va o‘yin 
ssenriysini ishlab chiqish lozim. Bunday modellarning bir qismi kompyuterdan 
foydalanishga, boshqa qismi - mashinasiz imitatsiyaga moslashgan. Imitatsion o‘yin 
modellari istalgan darajadagi ob‘ektlar uchun qurilishi mumkin: sex bo‘limidan tortib, 
umuman, xalq xo‘jaligigacha. Yaxshi modelni yaratish katta vaqt talab qiladi (bir necha 
yilgacha) va arzon tushmaydi, uning yordamida prognozlash, ya‘ni o‘yin o‘tkazish, 
shuningdek, jiddiy o‘rinishlarni talab qiladi, chunki o‘yin qatnashchilari soni bir necha yuzga 
yetishi mumkin. Biroq, bu harajatlar o‘zini oqlagan, zero bunday modellar boshqa modellar 
ishlamaydigan joyda prognoz olish imkonini beradi. Imitatsion modellar bir qator 
ustunliklarga ega:
-
adekvat modellarni real ob‘ektlar qo‘llash va turli yo‘l qo‘yishlarda model 
bilan chegaralnmagan tajribalar o‘tkazish imkoniyati;
-
modelga noaniqlik omillarini, o‘zgaruvchilarning tasodifiy xarakterini nisbatan 
osonroq kiritish;
-
jarayonlar, vaqt parametrlari, muddatlar, kechikishlar dinamikasining nisbatan 
osonroq ifodalanishi.
EKSP
Е
RIM
Е
NTChI