Ботаника ва ўсимликлар физологияси

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
11
amalga oshadi. YA’ni, hujayraning plazmatik membranasi hujayra uchun kerakli 
moddalarning tanlab ta’sir ko‘rsatish mexanizmi asosida sitoplazmaga tashilishini ѐki 
tashqi muhitga chiqarilishini ta’minlaydi. O‘z navbatida, hujayra sitoplazmasining 
kimѐviy tarkibi tashqi hujayralararo muhit kimѐviy tarkibidan keskin farqlanadi. 
2.O‘simlik hujayrasining arxitektonikasi 
 
1.
O‘cimlik bir hujayrali hamda ko‘p hujayrali bo‘ladi. Ko‘p hujayrali o‘simlik vegetativ 
organining hujayrasi bilan tanishamiz: 
2.
Protoplast-hujayraning butun tanasini ѐki tiriklik qismini tashkil qilib, uning tarkibiga 
quyidagi barcha organoidlar kiradi; 
3.
Protoplazma ѐki plazma; 
4.
Yadro; 
5.
Mitoxondriya (xondrosoma); 
6.
Plastidalar (xromoplast, xloroplast, leykoplast); 
7.
Goldji kompleksi (diktiosoma); 
8.
Endoplazmatik retikulum; 
9.
Ribosoma. 
Sitoplazma va organoidlar birgalikda protoplazmani tashkil qiladi. Sitoplazma 
rangsiz, quyuq, elastik va qovushqoq modda bo‘lib, protoplastning asosini tashkil qiladi12. 
Sitoplazmaning solishtirma og‘irligi 1.025-1.055 ga teng. Sitoplazma uch qavatdan iborat: 
plazmolemma, mezoplazma va tonoplast. Plazmolemma hujayra devori ostida joylashgan. 
Sitoplazmaning asosiy qismini mezoplazma tashkil qiladi. Tonoplast hujayra shirasini 
mezoplazmadan ajratib turadi. Plazmolemma va tonoplast juda yupqa qavatli bo‘lib, yarim 
o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Mezoplazmada barcha organoidlar joylashgan bo‘ladi. 
Sitoplazmani mikroskop ostidagi ko‘rinishi gialoplazma deyiladi. 
O‘cimlik hujayrasida vakuola uchraydi. Uning asosiy qismini suv tashkil qilib, unda 
erigan holdagi mineral va organik moddalar hamda moddalar almashinuvi natijasida hosil 
bo‘lgan zahira ѐki chiqindi moddalar uchraydi. Protoplast tashqi tomondan sellyulozadan
iborat qattiq qobiq bilan o‘ralgan bo‘ladi. 
Sferosoma ѐg‘larni bo‘yashda ishlatiladigan qora sudan, sudan III, rodamin V bilan 
bo‘yaladi. Perner (1958) shunday xulosaga keladi: sferosomalar ѐg‘ tomchilari singari 
elastik hosilalar bo‘lmay, balki fermentativ aktivlik xususiyatga ega bo‘lgan 
organoidlardir. 
Vezikula —sitoplazmadan yupqa lipid qavat bilan ajralgan bo‘lib, hujayra faoliyati 
uchun sarflanadigan ѐki zahira bo‘ladigan oziq moddalarini to‘playdi.