Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

этади. Нутқ—нутқ (аъэолари) 
органлари 
ҳаракати-
нинг натижаси сифатида пайдо бўлади. 
Нутқ аъзола-
рининг ҳаракати нутқ фаолияти ҳисобланади. Нутқ фао-
лияти деганда инсон органиэмининг 
нутқ туэиш учун
зарур ҳисобланган руҳий-физиологик ишининг йиғинди-
си тушунилади.
Аниқ айтилган (ёки ёэилган) бир гап ёки ўзаро ма.ч-
тиқий боғланган гаплар йиғиндиси нутқий асар дейила-
ди: «Нутқий асар» тушунчаси 
оғэаки ёки ёяма нутқи-
нинг ҳар қандай 
парчасини ҳам, 
халқ оғзаки ижоди
асарлари 
ва бадиий 
ёама 
адабиётнинг тугалланган
асарларини ҳам ўэ ичига қамрайди. Ҳар қандай нутқий
асар матн сифатида юзага чиқади.
Матн деб у 
ёки 
бу 
ҳолда 
тугалланган 
мазмун
(маъно) ва нутқнинг бирлигини ўзида шакллантирган
ҳамда ифодалаган оғзаки ёки ёзма асарга айтилади.
Матннинг белгилари қуйидагилар: 1. Матн гап ёки
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гаплардан ташкил 
топади. 2. Матндаги 
гаплар ўэаро
ички (мантиқий) ва ташқи (грамматик) 
боғлиқликда
бўлади. 3. Матнда у ёки бу ҳодиса-воқеа ҳақидаги маз-
мун бўлади.
Нутқда ифодаланган 
ва унинг 
иштирокида инсон
онгида шаклланган аниқ бир мантиқий, 
ҳиссий (эмо-
ционал), эстетик маълумотлар матн мазмунини (маъно-
сини) ташкил этади.
Бирдан ортиқ гаплардан ташкил топган матнларда
гаплар ўэаро ички боғланишда бўлади, акс ҳолда улар-
да умумий бир фикр ифодаланмайди. Узаро ички боғ-