Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Tokzorlarning zararkunandalari. Tokzorlarda tok kasal-liklari singari tok zararkunandalari ham uchraydi. Respublika-mizda keng tarqalgan zararkunandalardan biri bu:


Tok kanasi. Bu каnа shikastlagan barg shapalog‘ining orqa tomonidagi to‘qimalari kattalashib, ko‘pdan-ko‘p lichinkaga aylanadi, natijada barglar namatga o‘xshab qoladi. Bunday bar-glar yaxshi o‘smaydi, ba’zan to‘kilib ketadi.

Tok kanasi juda kichkina, cho‘zinchoq shaklda, to‘rt oyoqli, ta- nasining oxirgi bo‘g‘imida ikkita qilsimon dumchasi bor.

Hayot kechirishi. Tok kurtaklarining qobiqchalari hamda bir yoshlik novdalarining ko‘chayotgan po‘stloqlari tagida qish-laydi. Tok kurtaklari yozilayotgan vaqtda kanalar endigina ochi­ la boshlagan barglarning orqa tomoniga joylashib olib hujayra shirasini so‘radi. Ikki avlodli barg o‘rovchi kapalagi ikki marta avlod beradi, bu zararkunanda salqinroq va namroq iqlimda yaxshi rivojlanadi.

Ikki avlodli barg o‘rovchi kapalagining tashqi ko‘rinishi: ol­ dingi hamda keyingi qanotlari kulrang popukli, oldingi qanot-lari och sariq tusda, ularning o‘rta qismidan serbar, jigarrangli ko‘ndalang chiziq o‘tgan, keyingi qanotlari oq-qo‘ng‘ir tusda, kattaligi qanotlari yozilganda 12–15 mm keladi.

O‘sib yetilgan qurtining tanasi ancha keng, 14 mm gacha uzunlikda, ko‘kish- pushti rangli, mayda so‘galchalar bilan qop­ langan. Tok tuplari havo namligi 70–80 va harorat 18–25 daraja issiqlik doirasida bo‘lganida bu zararkunanda avj oladi. Kapa­ laklari kechasi uchadi, yangi tug‘ilgan qurtlari g‘unchalarni ke-mirib yeydi, bunday g‘unchalar to‘kiladi. Bu zararkunandaning qurtlari ham tok barg o‘rovchisining qurtlari qishlayotgan joyda joylashib, pilla ichida qishlaydi. Ularning hayot kechirishi ko‘p jihatdan tok barg o‘rovchining qurtlarinikiga o‘xshaydi.

Tokzorlar kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kurash chora-tadbirlarini tashkil qilish. Qishloq xo‘jaligida uzumchilikni rivojlantirish, dasturxonimizni to‘kin-sochin qi­ lish ­uchun agronom va fermerlar tokzorlarda qilinadigan ishlarni to‘g‘ri amalga oshirishi lozim. Tokzorlarda uchraydigan kasal-

151

liklarga qarshi­ kurashda birinchi navbatda, uning oldini olish­ da beriladigan kimyoviy dorilarni o‘z vaqtida ishlatish kerak, buning uchun birinchi navbatda yangi tokzor qilinadigan yer-larni to‘g‘ri tanlashga katta e’tibor berish,­ qalamchalarni sog‘lom toklardan olish kerak.

Imkoniyati bo‘lsa, toklar simbag‘azga olinib o‘stirilishi kerak. Bu antraknoz kasalliklarini keltirib chiqarishga yo‘l qo‘ymaydi. Tokzorlarda agrotexnik chora-tadbirlarni qo‘llashda toklarga shikast yetkazmasdan, ilg‘or zamonaviy texnikalardan foy-dalanib ishlov berishga e’tibor berish kerak. Tokzorlar yerga to‘kilgan hamda qurib qolgan barg va uzum boshlaridan, singan va kesilgan shox navlaridan tozalanib turilishi kerak.

Tokzorlar ko‘pincha antraknoz (raga oidium) kasalligi bilan kasallanadi. Raga kasalligi bilan tokzorlar kasallansa oltingugurt­ bilan va kuzda ko‘mishdan oldin 0,5 m ohak-oltingugurt qaynat-masi bilan dorilanadi.

Tokzorlarga kasalliklar bilan bir qatorda zararkunandalar ham zarar yetkazadi. Agar ularga qarshi kurash choralarini olib bormasak, hosildorlikning 50–60 sentneri nobud bo‘ladi.