Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

8. TOKZORga ISHLov beriSH


(2 soat)

Tokning yashil qismlari bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarga quyi­ dagilar kiradi: yashil ­novdalarni xomtok qilish, novdalar uchini chilpish, tok gullarini sun’iy va qo‘shimcha changlash, uzum boshlari va g‘ujumlarini siyraklashtirish,­ novdalarni halqalash hamda uzum pishish davrida hosilga soya solib turuvchi barg­ larni olib tashlash.

Bu ishlarning barchasi fitotexnika deb atalib, ularni o‘tkazishdan asosiy maqsad o‘simlikning o‘sishi, rivojlanishi va hosil berishi, oziqlantirishni tartibga solish, yorug‘lik, issiq-likdan samarali foydalanish, vegetativ hamda generativ organ-larning o‘zaro munosabatlarini yaxshilash uchun qulay sharoit yaratish, tok tuplarining shaklini saqlash va h.k. dan iborat. Ortiqcha novda va barglarni olib tashlash ona tokzorlarda ham amalga oshiriladi. Bu sog‘lom va sifatli qalamchalar tayyorlana-digan yaxshi rivojlangan novdalarni yetishtirish imkonini beradi (Sh. Temurov, 2002).

Xomtok. Xomtok qilish – ortiqcha yashil novdalarni olib tashlab, qolgan novdalarning rivojlanishi, tupning yaxshi yetili-shi, to‘pgullarning changlanishi va meva tugishi uchun sharoit yaratishdan iborat.

O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoitida novdalar 10–15 sm ga yetganda xomtok qilinishi boshlash kerak, chunki shundagina hosil beradigan va bermaydigan novdalarni bir-biridan farq qilish­ mumkin bo‘ladi. Birinchi xomtok gullaguncha tugallani-shi lozim. Yashil novdada birinchi gajakdan yuqorida, odatda, to‘pgul hosil bo‘lmaydi, shuning uchun birinchi gajak paydo bo‘lib, unda to‘pgul bo‘lmasa, hosilsiz novda bo‘ladi, uni xomtok qilish va olib tashlash mumkin. Xomtokni kechiktirib bo‘lmaydi, uni novdalar hali yumshoqligida va ularga hali oziq moddalar ko‘p sarflanmaganda o‘tkazish lozim. Tokni pastki qismidan xomtok qila boshlash kerak­. Hosil novdasidagi ortiqcha yashil novdalar, birinchi navbatda, qo‘sh novdaning hosilsiz, eng kuch-siz bittasini olib tashlash so‘ngra esa hosilsiz, kuchsiz, to‘mtoq

153

o‘sgan, noqulay joylashgan ba’zi novdalarini o‘z vaqtida siyrak-lashtirish kerak. O‘rinbosar butoqda ikkita novda qoldiriladi: keraksiz uchinchisi eng pastki va tupning ichkari tomoniga qa-rab o‘sayotgani olib tashlanadi.