Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Ishni bajarish tartibi: Talabalar subtropik o‘simliklarning turli xillarini yer ostki va yer ustki qismlarini, morfologik tuzi­ lishini o‘rganish uchun ularning ko‘chatlaridan, gerbariylaridan hamda ma’lumotnomalardan keng foydalanadilar.

Hosil beruvchi subtropik mevalarning morfologik tuzilishini to‘liq o‘rganish uchun 5-jadvalni to‘ldirishlari shart.

5-jadval


Hosil beruvchi subtropik mevalarning tasnifi

Subtropik

mevalarning turi

1.

2.

3.

	Daraxt				Skelet shoxlari,
					dona
Balandligi, sm	Shox-shabbasiningdiametri,sm			Shox-shabbasiningshakli­	l-tartib	2-tartib	3-tartib

hosil shoxi (dona) Eng ko‘p uchraydigan

yillik novdaning	uzunligi (sm)
Bir

53

8. YONG‘OQ MEVALILAR (2 soat)


Yong‘oq. Yong‘oq sentabrning ikkinchi yarmi oktabr oylari­ da pishadi. Po‘sti yorilib mag‘zi osonlik bilan ajraladigan vaqt-da u to‘la yetilgan hisoblanadi. Yong‘oq bir yo‘la yetilmaydi, shuning uchun u bir necha marta qoqiladi. To‘kilgan yong‘oq ko‘rinib turishi uchun qoqish oldidan daraxt tagi yaxshilab to-zalanadi.

Qoqilgan bir qism yong‘oqning po‘sti ajralmasdan qoladi. Ular alohida terilib uyumlab qo‘yiladi va 2–3 kun saqlanadi. Uyumda ular qiziydi va po‘sti yong‘oqdan osonlik bilan ajraladi. Po‘sti yorilmaganlarini uzoq saqlamaslik kerak. Ortiqcha qizib ketgan yong‘oq mag‘zi taxir bo‘lib yeyish yoki qayta ishlash ­uchun yaramaydi. Po‘stidan ajratilgan yong‘oq obdan quritilishi kerak.

22-rasm. Yong‘oq. «Ideal», «Yubeleyniy» va «Mirniy» navlari.

54

Pista. Pistaning asosiy qismi Markaziy Osiyo mamlakat-larida yetishtiriladi. Mevalari mayda, uning ekiladigan may-doni qariyb 250 ming/ga ni tashkil qiladi. Yovvoyi pista tola hosilga kirgach, 0,5 dan 8 kg gacha meva olish mumkin. Bu o‘simliklarning madaniy navlari juda kam. O‘zbekistonning tog‘li rayonlarida hozirgi davrda yong‘oqsimon mevazorlar maydoni qariyb 32 ming gektarni tashkil qiladi. Shundan 27 ming gektari payvandlanmagan bo‘lib atigi 5 minggi payvand qilingan ko‘chatlarni keyingi yillarga ekish hisobiga madaniy yong‘oqzorlarga aylantirildi. Madaniy yong‘oqzorlar maydoni umumiy yong‘oqzorlarning 16 foizini tashkil qiladi.


Bodom. O‘zbekistonda 2500 gektar bodomzor mavjud, shundan 1,5 ming/ga yovvoyi bodomzorlardan iborat. Tosh-kent viloyatining Bo‘stonliq rayonida yovvoyi bodomzorlarning asosiy maydonlari joylashgan.

O‘zbekistonda o‘stirilayotgan yong‘oq, bodom, pista va ay-rim boshqa meva navlarini seleksiya yo‘li bilan yetishtirishda O‘zbekistonning tog‘li rayonlarida yovvoyi holda uchraydigan mevalar­ asos qilib olingan. 1950–1970-yillar mobaynida O‘zbekiston seleksionerlari tomonidan mavjud yovvoyi meva­ zorlardan tanlab olish va yetishtirish yo‘li bilan yong‘oqning o‘rta va ertapishar navlari, pista, bodom, yong‘oqning bir ne-cha a’lo sifatli, mahalliy sharoitga moslashgan navlari yaratildi. Oxirgi­ yillarda O‘zbekiston olimlari tomonidan erta hosilga ki-radigan pakana bo‘yli yong‘oq navlari yaratilib, ishlab chiqarish sharoitiga keng joriy qilinmoqda.