Bobomurodov aziz

Yugurishda mushaklarning ishi. Yugurishda ishida deyarli barchatana mushaklari ishtirok etdi. Biroq eng katta yuklama oyoqlar mushagiga tushadi.
Yugurishda mushaklar ishi asosini harakatlarning chalishtirma koordinastiesi tashkil etadi.
Yugurish xarakatining bazi fazalarida mushaklar ishining ko’rib chiqamiz.
Yugurishda sportchi harakatlarining tashqi ko’rinishini baholash xarakatlarining taliqi ko’rinishini baholash yoki mexanika tilida aytadigan bo’lsak harakat kinimatikasini o’rganish har doim ham to’liq malumot beravermaydi. Harakat insoning asosiy dvigateli – skelet mushaklarining qisqarishi foaliyati natijasidur, qisqarish faoliyati natijasidur, shuning uchun, sprinterning yugurish texnikasini qarab chiqayotib, birinchi navbatda, harakatning ichki tuzilmasini tushinib olish zarur.
Inson harakat aparatining eng murakkab anatomik va fiziologik tuzilmalari hozirgi vaqtda yugurishning xususiyatini etarlicha aniq maddellashtirilgan hamda tariflab berishga imkon qiyinchilik shundan iboratki,nafaqat oyoqlarning 50 ta mushagidan har biri, balki tana va qo’llarning ko’pgina boshqa mushaklari xarakatning umumiy xususiyatiga tasir ko’rsatadi.
Undan tashqari,insonlarda mushak tolalari tuzulishi har xil bo’ladi,agar yana marfalagik belgilar ham etiborga olinsa (tananing tola o’lchamlari),sportchi sprinterining va o’yin azolarining asosiy harakat tavsirlarni sifat jihatdan tariflash juda qiyinligi eqqol ko’zga tashlanadi.
Shuning uchun qisqa masofalarga yugiruvchining ideal harakat modeli to’g’risida emas,balki sportchi tomonidagi maksimal tez harakatlarni bajarish jarayonida mushak qisqarishi hamda mushaklar guruhlarining o’zaro tasiri qonuniyatlari to’g’risida gapirish maqsadga muvafiqdur.
Yugurishdama’lumki, mushaklar ishida mushak zo’riqishi shunga olib keladiki, u qoplab turgan bo’g’inli burchagi kamayadi va u qisqaradi har xil xarakatlarda mushaklar erga tushushini amartizastiyalashi yoki katt tezlik bila harakatlanayotgan oyoqlarni to’xtatilishi kerak bo’ladi. Buning natijasida zo’riqqan mushak tashqi kuchlar tasirida tuziladi,bunday rejim eksstentrik zo’riqish,deb ataladi.
Tez harakatlar mushaklarning shunday ishlashini taqazo etadiki,bunday ishda bo’g’im o’rab olingan bo’ladi. Bo’g’imni qarama – qarshi tomonlardan o’rab turuvchi antaganist mushaklar bir vaqtning uzida zo’riqadi va kuchini uzaro muozanatlangan holda to’zimini “qulflab qo’yadi” va qattiq tizim qiladi.
Mushaklarning bunday zo’riqishi izametorik zo’riqish deyiladi.
Demak,harakat amalini bajarish jarayonida mushak bo’shashtirishi yoki uchta zo’riqish holatidan birida bo’lishi mumkun. Shuning uchun harakatning ichki mexanizimini o’rganishda ayrim mushak guruxlarining zo’riqishi xususiyatini,mushakda bir vaqtning o’zida ishlayotgan harakat birlaklari sonini (bu qisqarish kuchini aniqlab beradi). Shuningdek,ularning zo’riqish davomiyligini bilish zarur.
Yugurish harakatlarini ta’minlovchi mushak apparatining soddalashtirilgan sxemasini qarab chiqamiz.

1-rasm. Yugurishda harakatlarni ta’minlovchi asosiy mushak guruhlari sxemasi.
1-rasmda oyoqlarning asosiy mushaklari va ularning o’rnashgan joyi:
1. Tos mushaklari guruhi (asosiylari,katta,o’rta va kichik dumba)oldinga bukulgan tanani tekislaydi, sonni orqaga uzatadi va ezadi.
2. Son mushaklari guruhi (asosiylari – portnyajnaya? va to’rtshoxlik son mushagi,unga to’g’ri son mushagi, keng-ichki, lateral va oraliq mushaklar). Guruhning ba’zi mushaklari ikkita bo’g’imni tos-son va tizza bo’g’imlarini yotib turadi, sonni bukishda va boldirni yozishda qatnashadi.
3. Orqa son mushaklari guruhi (asosiylar – yarimpayli,yarimpardali va ikki shoxli)sonni yozadi va boldirni bukadi.
4. Old boldir mushaklari guruhi (asosiylari – old katta berstovaya;barmoqlarning uzun yozuvchisi, bosh barmoqni uzun bukuvchi mushaklar yuqoriga ko’tarib,uni oyoq tagini yozadi.
5. Orqa boldir mushaklari guruhi (asosiylari - uch shoxli boldir mushagi,u ikki shoxli bo’lib, ilik va uning tagida yotuvchi kambalasimon mushaklardan iborat) boldirni tizza bo’g’imidan bukadi va oyoqlar mushaklari butun harakat stikliga nisbatan 30-80% chegarada ishlaydi. Bunda harakat bilistik tip bo’yicha amalga oshiriladi,ya’ni mushak,faollikni keskin oshira borib,tananing ayrim a’zolarini qisqa yo’l bo’lagida tezlashtiradi,shundan so’ng harakat inerstiya bo’yicha amalgaoshiriladi. Bunday golistik harakatlar barcha yuqori darajada avtamatlashgan juda aniqlikni talab qiluvchi tez harakatlarga xosdur. 31-ramda sprinterlik yugurishida oyoq harakatlari kinogrammasi va mushaklar elektr faolligining tegishli davrlari keltirilgan (I.M. Kozlov,1983).
Oyoqning barcha mushak guruxlarning eng katta faolligi tayanch davrining birinchi fazasida oyoq tagini erga qo’yishga tayyorlanish paytida kuzatiladi.
Sonning yozilishini va boldirning bukilishini keltirib chiqaruvchi mushaklarning kuchli zo’riqishi.
Oyoqkaftining zarur “erga qo’yish” tezligini rivojlantirish-ga imkon beradi, tegishli antoganist mushaklarning,zo’riqishini esa tayanch oyoqning barcha bo’g’imlarini “mustahkamlaydi” va umumiy og’irlik markazining yuqori traektoriyasni saqlab qoluvchi qattiq erga tushishni ta’minlaydi.