Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

Absorbsion-optik gaz analizatorlari
Optik gaz analizatorlarida optik zichlik, sindirish koeffisienti va boshqa
optik xossalarning tekshirilayotgan komponent konsentrasiyasiga bog‘liqligidan
foydalaniladi. Elektromagnit nurlanish jadalligining pasayishi yoki nurlanish
oqimining tekshirilayotgan gaz spektorining infraqizil, ultrabinafsha yoki
ko‘rinadigan qismlaridagi yutilishini o‘lchashga asoslangan absorbsion-optik usul
ko‘proq tarqalgan. Vodorod, ammiak, metan kabi gazlar infraqizil nurlarni, xlor, ozon, simob bug‘lari esa ultrabinafsha nurlarni yutadi. SHuning uchun tahlil qilinayotgan komponent turiga qarab bunday gaz analizatorlarida infraqizil yoki ultrabinafsha nurlanishdan foydalaniladi. Spektrning infraqizil sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida nurlatkichlar sifatida 700—800°S gacha qizdirilgan sim spirallaridan foydalaniladi. Spektrning ultrabinafsha sohasida ishlaydigan gaz analizatorlarida esa gaz ryazryad lampasi nurlanish manbai bo‘lib xizmat qiladi. Optik-absorbsion gaz analizatorlarining ko‘pi differensial sxema bo‘yicha qurilgan (6.4-rasm). Manba 1 dan olinadigan nurlanish oqimi yo‘lida yorug‘lik filtrlari 2 orasidan tekshirilayotgan gaz aralashmasi o‘tadigan ishlovchi kamera 3 va aniqlanayotgan komponent qo‘shilmagan gaz aralashmasi bilan to‘ldirilgan taqqoslash kamerasi 4 o‘rnatiladi. Qabul qilgich 5 ish va taqqoslash kameralaridagi nurlanish jadalligi farqini qabul qiladi, aniqlanayotgan komponent miqdoriga mutanosib bo‘lgan nobalanslik signali esa kuchaytirgich 6 da kuchayib, o‘lchash asbobi 7 da qayd qilinadi.

6.4 – расм. Оптик – абсорбцион газ анализаторининг блок – схемаси.
Odatda optik gaz analizatorlari kompensasion sxema bo‘yicha ishlanib,
o‘lchash sxemasi optik, gaz yoki elektr usullar yordamida muvozanatlanadi. Optik
konpensasiya usulida teskari aloqa signali to‘siq yoki optik pona siljishiga
aylantiriladi. Bu esa taqqoslash kanalida nurlanish jadalligini tegishlicha o‘zgartiradi. Ikkinchi holda, taqqoslash kanalida nurlanish oqimi yo‘lida kompensasiyalovchi aralashma qatlamining qalinligi o‘zgaradi. Ba, nihoyat, elektr kompensasiyalash usulida zanjirda elektr bilan ta’minlash kuchlanishi o‘zgartiriladi. Infraqizil nurlanishli gaz analizatorlarida qoldiq energiya tekshirilayotgan komponent bilan to‘ldirilgan nur qabul qilgichlarida yutiladi. Uzlukli nurlanishdan foydalanilganda nur qabul qilgichda energiyaning yutilishi sababli haroratning o‘zgarishi, shu bilan birga bosimning o‘zgarishi vujudga keladi. Bu tebranishlarni tegishli o‘lchash asbobi bilan olingan nur kabi qabul qilgich mikrofonining membranasi qabul qiladi. Bunday nur qabul qilgichda gaz bosimining pulslanishi akustik samara nomini olgan. Bunday gaz analizatorlari esa optik-akustik asboblar deyiladi. Bu asboblarning afzalligi ularning universalligidadir, chunki ko‘pchilik moddalarning infraqizil yutilish sfektri bir-biridan farq qiladi.