Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

6.2-§. GAZLARNING TARKIBINI TAHLIL QILISH

Gaz analizatorlari tekshirilayotgan gaz aralashmasidagi komponent yoki
komponentlar yig‘indisi konsentrasiyasi haqida ma’lumot beradigan qurilmalardir.
Gaz anlizatorlari sanoatning barcha sohalarida va ilmiy-tadqiqot ishlarida keng
ishlatiladi. Keyingi yillarda atrof-muhitni muhofaza qilishga katta e’tibor
berilayotganligi munosabati bilan sanoat korxonalari chiqindilari tarkibidagi zarari
qo‘shilmalar miqdorini, ishlab chiqarish xonalari va atmosferadagi zararli
qo‘shilmalar miqdorini nazorat qilishga mo‘ljallangan gaz analizatorlari ishlab
chiqarish va ulardan foydalanish keskin kengaydi. Aholi yashaydigan hududlar
havosining sifatini nazorat qilish uchun havoni ifloslantiradigan is gazi, azot
qo‘shoksid, chang va boshqa shu kabi moddalar konsentrasiyasi o‘lchanadi.
Sanoatda ishlatiladigan avtomatik gaz analizatorlarining ko‘pchiligi gaz
aralashmalaridagi bitta komponentning konsentrasiyasini o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Bu holda gazlarning aralashmalari binar deb qaralib, undagi
aniqlanadigan komponent o‘lchanayotgan aralashmaning fizik-kimyoviy xossalariga ta’sir qiladi, qolgan komponentlar esa, ularning tarkibi va konsentrasiyasidan qat’i nazar, ularning xossalariga ta’sir qilmaydi va aralashmaning ikkinchi komponenti hisoblanadi. Ko‘p komponentli gaz aralashmalarining tashkil etuvchilarini tahlil qilish uchun mo‘ljallangan gaz analizatorlari ham mavjud. Gaz analizatorlari ishlash prinsipi (tahlil qilish usuli), tahlil qilinayotgan muhitning xossalari, aniqlanayotgan komponentlar soni, ishlanish turi, chiqish signalini unifikasiyalash usuli va o‘lchash natijalarini berish usuli kabi belgilariga ko‘ra tasniflanishi mumkin. Eng oddiy holda namunani o‘zgartirmasdan tahlil qilish mumkin, bu erda, tahlil qilinayotgan aralashma tarkibi to‘g‘risida o‘lchanayotgan parametrga qarab bevosita xulosa chiqariladi. Tahlil qilishda namunani o‘zgartirish analitik o‘lchash tanlanuvchanligini oshirish imkonini beradi. Namunani o‘zgartirish uchun fizik usullardan ham, kimyoviy usullardan ham foydalanish mumkin. Agar namunaga ta’sir qilish uning fizik xossalarini tubdan o‘zgartirib yuborsa, bunday o‘zgartirish