Bir va ikki urug’pallali o’simliklarning poyalarining tuzilishi. Mundarija: kirish I bob. Bir va ikki urug’li o’simliklar

1.2. Bir va ikki pallali o‘simliklar. Ikki pallalilar sinfi – Dicotyledones. Magnoliyaguldoshlar oilasi tasnifi
Poya o`simliklarning asosiy vegetativ organi bo`lib, birinchi marotaba urug` embrionidan, so`ngra kurtakdan o`sib chiqadi. Poyaning uchida hamma vaqt bosh kurtak (verxushechnaya pochka) bo`ladi. Ba`zan kurtaklar ildiz va barglardan xosil bo`ladi
Poyaning o`sish konusi.
1-ustki kurtakning tashqi qobig`i.
2-ustki kurtakdagi boshlang`ich barg.
3-poya uchining mikroskopda ko`rinishi
Yon novdalar yon kurtaklardan o`sib chiqadi (pazushnaya pochka). Qalamchalardan kurtaklar xosil bo`ladi. Bunday kurtak qo`shimcha kurtaklar - ( pridatochnaya pochka) deyiladi. qo`shimcha kurtaklarning hosil bo`lishiga asosan qalamcha yoki parxish qilib ko`paytiriladi. Parxish-otvodka. Kurtaklar 2 xil bo`ladi. 1. vegetativ kurtak 2. generativ kurtak.
Vegetativ kurtakdan novda va barg xosil bo`ladi. Generativ kurtakdan esa gullar ochiladi. Generativ kurtaklarning bandi qisqa o`zi yirik bo`ladi. Kurtaklarning tashqi tomonida qobiqqa o`xshash qalin qattiq barglari bo`ladi.
Novdaning tuzilishi:
1-kurtaklar, 2-bo`g`im oralig`i, 3-bo`g`imlar.
Terak kurtagining uzunasiga kesimi.
1- boshlang`ich novda, 2-boshlang`ich barg, 3-qobiq.
Bu barglar kurtaklarning sovuqdan chirishiga yo`l qo`ymaydi. Daraxtlar odatda kuzda kurtaklana boshlaydi. Baxorda o`simliklar oldin barg chiqaradi, so`ng gullaydi. Ba`zi o`simliklar esa teskarisi. M: o`rik, yong`oq. Poya o`simlikning shox -shabbalarini ko`tarib turadi. Yerdan olingan tuz va mineral moddalarning barglarga beradi. Buni chiqish oqimi deyiladi. Barglar fotosintez protsessi orqali hosil bo`lgan moddalar poya orqali ildizga tushadi, buni tushish oqimi deyiladi.
Poya yordamida o`simliklar vegetativ ravishda ko`payadi. Vegetativ ko`payishga qalamcha, parxish kiradi. Poya o`zining uchki qismi bilan yuqoriga qarab o`sadi. Bir pallalik o`simliklarning poyasi bo`g`inlari bilan ham o`sadi. (bug`doy, qamish, jo`xori).Chunki bularning bo`g`inlarida meristema bor. Bunday o`sishga inter-kolyar o`sish deyiladi. O`simliklarning poyasi o`tli yeg`ochlangan bo`ladi. O`tli o`simliklar bir yillik, 2 yillik yeki ko`p yillik bo`lishi mumkin. 1 yillik o`simliklar bir vegetatsion davrda ya`ni shu yilning o`zida urug`dan o`sib chiqib shu yilning o`zida urug` bo`ladi. M: qovun, tarvuz, jo`xori: 2 yillik o`simliklar bir yillik urug`dan o`sib chiqib, ikkinchi yili urug` beradi. M:sabzi, lavlagi. Ko`p yillik o`simliklar bir necha yillar yashab xar yili urug` berishi mumkin. M:ajriq, beda, g`umay, kartoshka, piyoz. Odatda bir yillik o`tli o`simliklar belgi bilan, ikki yillik bo`lsa , ko`p yillik h belgi qo`yiladi. Daraxt va butalar h belgi qo`yiladi. Daraxt va butalarning poyasi yeg`ochlangan bo`ladi. Daraxtlarning butalardan farqi daraxtlarda ildizdan bitta asosiy poya o`sib chiqadi, bu asosiy poya shoxlanib, o`sib turadi. Butalarda ildizdan bir nechta poya o`sib chiqadi, ularning bo`yi daraxtlardan past bo`ladi. M: na`matak, saksavul, anor. Daraxtlarning bo`yi baland bo`lib, bir necha yil yashaydi, masalan: chinorning bo`yi 30 m, oqterakning bo`yi-40m, qarag`ay bo`yi 50m, mamont daraxti 140m, evkalip daraxtining bo`yi 150m, xurmo daraxtini buyi 300m. Tropik mamlakatda o`suvchi lianalarning bo`yi 500 m bo`ladi, yashash mudati: qarag`ay 500 y, oqterak 600y,olcha-1200y. Kashtan daraxti 2000y, savri daraxti-3000y, mamunt daraxti 5000y. Ba`zi o`tli o`simliklar poyasi juda qisqa (bir necha sm) bo`ladi. M: qoqio`t poyasi. O`tli o`simliklarning poyasi silindrsimon,uch qirrali (kartoshka, kiyik o`t); 4 qirrali (yalpiz, rayxon); ko`p qirrali (nasha, valeriana). Poya o`zakli yoki o`zaksiz (ichi) bo`lishi mumkin. M: Falladoshlar oilasiga, kovaksimonlar oilasiga va soyabon gullilar oilasiga kiruvchi o`simliklarning poyasida o`zak bo`lmaydi. Poya yer ustida tikka o`sadi. Shuning bilan bir qatorda poya yotib o`sadi. (tarvuz, qovun). Ba`zi poyalar osilib o`sadi (mosh, loviya). Ba`zi poyalar chirmashib o`sadi. (pechak). Poya 4 xil yo`lda shoxlanib o`sadi.
1. Monopodial shoxlanish 2.Simpodial shoxlanish 3.Dixotomik shoxlanish 4.Soxta dixatomik.