Biokimyo pmd

konyugatsiyalanish, ya’ni glyukuron yoki sulfat kislota unumlari,

glutation, atsetillanish, aminokislotalarini biriktirish bilan boradi,

reaksiyalarni jigar endoplazmatik turi fermentlari katalizlaydi.

Konyugatsiya yo‘li bilan aminokislotalar almashinuvi jarayonida hosil

bo‘lgan fenol, krezol, indol, skatol va boshqa zaharli moddalar

zaharsizlantiriladi. Konyugatsiyaga uchragan moddalarning

molekulalarida gidrofil guruhlar hosil bo‘ladi, moddaning suvda

eruvchanligi ortadi. Natijada organizmdan chiqarib yuborilishi

osonlashadi. Yo‘g‘on ichakda triptofan aminokislotasidan hosil bo‘lgan

skatol, indol, jigarda indoksil va indoksilsulfatga aylanadi va kaliyli

tuzlari, bo‘lmish indikan miqdorini siydikda tekshirish amaliyotda

ichakdagi chirish jarayonining borishi, jigarning zararsizlantirish

faoliyati haqida ma’lumot beradi.

Turli dorivor moddalar ham jigarda metabolik o‘zgarishlarga

uchraydi. Masalan: lyuminal (fenobarbital) yuqorida ko‘rsatilganidek

oksidlanishga va konyugatsiyaga uchrab oksifenobarbitalglyukuronidi

shaklida zararsizlantirilsa, atsetilsalitsilat kislotasi (aspirin) esa o‘ziga

xos o‘zgarishlarga uchraydi. Dastlab aspirin deatsetillash reaksiyasi

natijasida salitsilat hosil qilib, so‘ng UDFGK ishtirokida

salitsilatglyukuronidga aylanadi. Hosil bo‘lgan moddani oksidlanishi,

gomogentizinat kislotasini glitsin kislotasi bilan birikishi salitsilpiruvat

kislotasini hosil bo‘lishga va organizmdan chiqarilib yuborilishiga olib

keladi. Organizmda ayrim metabolitlar (salitsilat, o‘t kislotalari, benzoat

va nikotin kislotasi) glitsin bilan birikib juft kislotalarni paydo qilib,

ularni zararsizlantirishini amalga oshirgani uchun, bu usuldan jigarning

zararsizlantirish qobiliyatini aniqlashda foydalaniladi. Bu usul birinchi

bo‘lib, Kvik tomonidan tavsiya qilingani uchun uning nomi bilan ataladi.

Ayrim moddalarning zararsizlantirilishi metillanish yoki

demitillanish bilan ham boradi. Vitamin PP – nikotinamid

metilnikotinamid holida zararsizlantirib chiqariladi. Jigarda turli xildagi

biologik faol moddalar (adrenalin, noradrenalin, gista’min, serotonin,

tironin) aminooksidazalar ta’sirida oksidlanib zararsizlantiriladi,

estrogen, androgen, kortikosteroid gormonali esa oksidlanib

ketosteroidlar holatida siydik bilan chiqarib yuboriladi.

---

194

Yangi tug‘ilgan bolalar va chaqaloqlarda jigarning kse-

nobiotiklarning zararsizlantirish qobiliyati yetilmagan bo‘ladi. Masalan:

bir oylik bolalarda konyugatsiyalovchi glyukuroniltransferaza,

atsetilovchi va deatsetillovchi fermentlarning faolligi katta yoshdagilarga

nisbatan to‘rt-besh marotaba past bo‘ladi. Shuning uchun, bolalar

organizmida hosil bo‘lgan zaharli moddalarning va berilgan dorivor

moddalarning metabolizmi sust kechadi. Shu sababli bolalarga tavsiya

qilinadigan dorilarning miqdori ularning yoshiga qarab belgilanadi.