Biokimyo pmd

52-rasm.  Mikrosomal oksidlanish zanjiri

Bu jarayonlarda reaksiyalarni mikrosomal gidroksilazalar yoki

monooksigenazalar katalizlaydi. Gepatotsitlarda bu jarayonlar

endoplazmatik turda ro‘y beradi. Jigarning bu faoliyatini o‘rganish

Yaponiya olimlari T. Omuza va S. Sato (1964) jigardan mikrosomani

(silliq endoplazmatik retikulum bo‘laklari – vezikulalarni) ajratib olishga

muyassar bo‘lganidan so‘ng rivojlanadi. Endoplazmatik retikulum

donador va silliq xillarga bo‘linadi. Donador endoplazmatik retikulum

oqsil sintezida faol ishtirok etadi (albuminlar, globulinlar, silliq

muskullar oqsili). Membrana yuzasiga ribosomalarni joylanishi

endoplazmatik retikulumni kimyoviy va fermentativ tarkibini deyarli

o‘zgartirmaydi. Ammo donador membrana maxsus funksiyaga ega

bo‘ladi oqsil sintezi markaziga aylanadi.

---

192

Silliq endoplazmatik retikulum organizmga tushgan begona

moddalarni zararsizlantiradi (dori-darmonlar, zaharlar, ba’zi endogen

substratlar, xolesterin, o‘t kislotalari, to‘yinmagan yog‘ kislotalar, steroid

gormonlar, prostoglandinlar). Uning donador endoplazmatik

retikulumdan asosiy farqi – NADFH-sitoxrom P-450-reduktaza fermenti

bo‘lib, gidroksillash reaksiyalarini amalga oshiradi. Mikrosomalurning

asosiy gidroksillash sistemasiga sitoxrom P-450 va NADFH-sitoxrom

P-450-reduktaza kiradi. Mikrosomalarda gidroksillash reaksiyasi

monooksigenaza fermentlari ishtirokida amalga oshiriladi. Bu reaksiya

sitoxrom P-450 ishtirokida quyidagi bosqichlarda boradi:

1. Sitoxrom P-450 fermenti (Fe

3+

) substrat (S) bilan birikib

fermentsubstrat kompleksi hosil qiladi.

2. Sitoxrom P-450 tarkibidagi Fe

2+

 ga qaytariladi. Bu reaksiya

NADFH-reduktaza ishtirokida borib, u ferment-substrat kompleksiga

kislorodni birikishini amalga oshiradi.

3. Bir atom kislorod substratni oksidlanish uchun, yana bir atomi

suv molekulasini hosil qilishga sarflanib sitoxrom P-450 tarkibidagi

temir yana uch valentlikka (Fe

3+

) o‘tadi.

4. Oksidlangan substratning eruvchanligi oshadi va metabolitik

reaksiya osonlashadi. Sitoxrom P-450 substratning keyingi molekulasi

bilan reaksiyaga kirishadi.

Keltirilgan reaksiyada NADFH

2 

bilan ta’minlovchi fermentlar:

izotsitratdegidrogenaza;

glyukoza-6-fosfatdegidrogenaza;

6-fosfoglyuqonatdegidrogenaza.

Sitoxrom P-450 bilan ro‘y beradigan reaksiyalar oraliq va oxiri

zaharli moddalar hosil bo‘lishi bilan o‘tadi (H

2

O

2

, OH, O

2

-

, CO va

boshqalar). Bu moddalarni zararsizlantirishda hujayra membranasi

tarkibiga kiruvchi antioksidant vitaminlar (A, E, C va boshqalar), erkin

radikallarga qarshi faollikka ega bo‘lgan mikroelementlar (Zn, Cu, Ni,

Se va boshqalar), antioksidant himoya fermentlari

(superoksiddismutaza, glutationperoksidaza, katalaza) va fosfolipidlar

himoya vazifasini bajaradi.

Sitoxrom P-450 ni katalitik faolligi 3 xil yo‘l bilan boshqariladi:

1. Molekula ichida o‘zgarishlar qilib sitoxrom P-450ni substrat

spetsifikligini o‘zgartirish bilan.

2. Molekulalararo ta’sirlar natijasida sitoxrom P-450 reduktaza

fermenti faolligini o‘zgartirishi bilan.

---

193

3.Sitoxrom P-450 fermenti sintezini kuchaytirish (induksiya) yo‘li

bilan.Uchinchi boshqaruv yo‘li tibbiyotda keng qo‘llaniladi. Buning

uchun fenobarbital (lyuminal), ziksorin, benzonal kabi dorivor moddalar

ishlatiladi.

Zaharli moddalarni zararsizlantirilishining ikkinchi bosqichi