Biokimyo pmd

  Qonning bufer sistemasi

Organizm ichki muhiti pH ko‘rsatkichining doimiyligi maxsus bufer

sistemalar va bir qancha fiziologik mexanizmlarning (o‘pka, buyrak

faoliyati va boshqalar) birgalikdagi faoliyati orqali ta’minlanadi.

Bufer sistema deb biror muhitga kislota yoki ishqor kiritilganda

muhit pH ko‘rsatkichining o‘zgarishiga qarshilik ko‘rsatuvchi sistemani

aytiladi. Qonning normal pH ko‘rsatkichi o‘rtacha 7,4 ga teng.

Qonning eng muhim bufer sistemalari: bikarbonat, fosfat, oqsil va

ayniqsa gemoglobin bufer sistemalaridir.

Bikorbanat bufer sistemasi – qon bufer hajmining 10%-ni tashkil

etadi. Bu sistemaning kislota-asosli jufti proton donori bo‘lmish karbonat

kislota (H

2

CO

3

) va proton akseptori bo‘lmish bikarbonat ioni (HCO

3

-

)

dan iborat.

H

2

CO

3              

→   H

+

     +   HCO

3

-

Proton donori       proton akseptori

Qonda pH ko‘rsatkichi normal (7,4) bo‘lganda bikorbanat ionlari

(HCO

3

-

) konsentratsiyasi CO

2

 konsentratsiyasidan 20 marta ko‘p bo‘ladi

(HCO

3

-

/H

2

CO

3   

=  20/1). Agar qonga kislota xususiyatli birikmalar ko‘p

ajralsa, H

+

 ionlari bikorbanat ionlari (HCO

3

-

) bilan birikib H

2

CO

3

 hosil

qiladi. Uning plazmada kamayishi CO

2

ni o‘pka orqali ajralishi natijasida

kuzatiladi. Agar qonda ishqoriy moddalar ko‘paysa, ular karbonat kislota

bilan reaksiyaga kirishib, bikarbonat ioni (HCO

3

-

) va suv hosil qiladi.

Bundan tashqari bufer sistemasi komponentlari normal muvozanatini

saqlashda fiziologik mexanizmlar ham muhim rol o‘ynaydi.

Fosfat bufer sistemasi – H

2

PO

4

2-

 ioni (proton akseptori) dan tarkib

topgan:

H

2

PO

4

-

          

→     H

+

    +    H

2

PO

4

2-

Proton donori       proton akseptori

Bu sistemada NaH

2

PO

4 

kislota,

 

Na

2

HPO

4 

esa tuz vazifasini o‘taydi.

Fosfat bufer sistemasi qon bufer hajmining faqat 1% ni tashkil etadi.

Oqsil bufer sistemasi – plazma kislota-ishqoriy muhit muvozanatini

saqlashda boshqa sistemalarga ko‘ra kamroq ahamiyatga ega.

Molekulasi (H

2

N)

m

 ·  R   ·  (COOH)

n

 shaklida tuzilgan. Shu jumladan,

oqsil ham amfoter elektrolitrdir. Oqsil molekulasidagi karboksil guruhi

---

374

dissotsiatsiyasi natijasida H

+

 ioni ajralib, oqsil molekulasi kuchsiz

organik kislota xususiyatiga ega bo‘lib qoladi:

 

Oqsil molekulasidagi  NH

2

   uning ishqoriy xossasini ta’minlaydi,

chunki  NH

2

 o‘ziga H

+

 ionini biriktirib   R  -  NH

3

  ga aylanadi.

Oqsil molekulasining bu shakli amfion deyiladi. Garchi ular

elektroneytral zarrachalar bo‘lsada muhitning pH ko‘rsatkichi

o‘zgarishiga ko‘ra yoki  ishqoriy, yoki kislotalik xossaga ega bo‘ladi.

Gemoglobin bufer sistemasi – qonning eng kuchli  bufer sistemasidir.

U qonning umumiy bufer hajmining 70%ini tashkil etadi. Gemoglobin

bufer sistemasi ionlashmagan gemoglobin HHb (proton donori) va

gemoglobin kaliy tuzi – KHb (proton akseptori) dan tarkib topgan.

Kislotali xossaga ega bo‘lgan birikmalar gemoglobinning kaliy tuzi bilan

birikib kislotaning kaliy tuzini hosil qiladi va bunda erkin gemoglobin

hosil bo‘ladi. Gemoglobinning buferlik xususiyati avvalo ana shunga

asoslangan.

KHb  +   H

2

CO

3        

→     KHCO

3

    +   HHb