Biokimyo pmd

100-rasm.  Eritrotsitlarda modda almashinuvi.

---

369

Gemoglobinlar tarkibidagi temir Fe

+2

 holatda bo‘ladi. Kislorod va

boshqa oksidlovchi ta’sirida gemoglobin tarkibidagi temir oksidlanib

Fe

+3

 holatga o‘tishi mumkin. Bunday gemoglobin metgemoglobin

deyiladi. Metgemoglobin kislorod bilan birikmaydi. Qon tarkibida

metgemoglobinning ko‘proq to‘planishi, kislorodni to‘qimalarga

tashilishini izdan chiqaradi, bu o‘limga olib boradi. Organizmda har

kuni gemoglobinning 0,5%i metgemoglobinga aylanadi va buning

samarasida kislorodni faol shakllaridan biri superoksid ioni  ham hosil

bo‘ladi. Metgemoglobinreduktaza metgemoglobinni qaytadan normal

gemoglobinga aylantiradi.

Superoksid — O

2

-

 superoksiddismutaza ta’sirida ikkita vodorod

protonni biriktirib olib, vodorod peroksidga aylanadi:

O

2

 

- 

+ 2H

+

  

→  H

2

O

2

101-rasm. Kislorodning faol shakllari

---

370

Vodorod peroksidi eritrotsitlarda ko‘p bo‘ladigan katalaza va

qaytarilgan glutationdan foydalanuvchi glutationperoksidaza ta’sirida

parchalanib turadi:

                                         katalaza

2H

2

O

2

  ———————

→  2H

2

O + O

2

                               glutation peroksidaza

2 H

2

O

2

 + 2GSH —————————

→ 2 H

2

O + O

2 

+ GSSG

Hosil bo‘lgan glutationning oksidlangan shakli pentozofosfat yo‘lida

hosil bo‘lib turgan NADFH

2

ni vodorodi hisobiga qaytarilib turadi va

bu jarayonni glutationreduktaza fermenti katalizlaydi:

                                      glutationreduktaza

GSSG + NADFH

2 

————————————

→ 2GSH +  NADF

+

Bu jarayonlar normal holatda eritrotsitlarda O

2 

ni ko‘p to‘planishiga

yo‘l qo‘ymaydi. Biroq organizmga ko‘p miqdorda oksidlovchi moddalar

tushib qolishi natijasida metgemoglobinning hosil bo‘lishi oshadi. Bu

jarayon o‘z navbatida O

2

-

 ni ko‘p hosil bo‘lishiga olib keladi (101-rasm).

Natijada, bu sistema faol shakldagi kislorodni bartaraf etishni uddalay

olmay qoladi. Bularning hammasi superoksid, vodorod peroksid va

kislorodning boshqa erkin shakllarini to‘planishiga, u o‘z navbatida

eritrotsit membranasidagi oqsillar, lipidlarni perekisli oksidlanishga

uchratib, eritrotsitlarning gemoliziga sabab bo‘ladi. Tibbiyot amaliyotida

metgemoglobinreduktazani faolligini irsiy pasayishi natijasida vujudga

keladigan oilaviy metgemoglobinemiya pentozofosfat yo‘lining birinchi

fermenti glyukoza-6- fosfatdegidrogenazaning faolligini irsiy past

bo‘lish holatlarida uchrab turadi. Bunday odamlar oksidlovchilar

ta’siriga ko‘proq sezgir bo‘ladilar.