Бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети экология ҳәм топырақтаныў кафедрасы Мамбетназаров Б. С

13-Лекция. Орайлық зонада жайласқан Ташкент регионы
Аннотация. Ташкент ўәлаяты картасы, топырақ картасы, флора, фаунасы ҳәм экологиясы аўыл хожалығы, суў ресурслары келтирилген.
Булл регионда жер асты суўлары шуқыр жайласқан, аўыр суглинкалы боз топыраклар болып, дала ығаллық сыйымлығы 21,6-22,9%, топырақтың көлемлик салмағы 1,32-1,40 г/м³ топырақ геўеклиги 48,9-51,2%. Тийкарғы топырақ типик боз топырақлар болып механик қурамы бойынша аўыр қумақ (сугликос).
Ғаўашаның орта талалы Андижан-35, Бухара-102, Бухара-8, Харезм-127, Харезм-150, жиңишке талалы Бухара-7, Истиқлол-15, Термиз-49 сортлары егиледи. А.Э.Авлиёқуловтың мағлыўматы бойынша 1997-2008 жыллары Наманган-77, Ақдәрья-6, Гүлсара, С-6770, Омад, Навруз, Андижан-36 сортлларынан 27,4-42,2 ц/га өним алынған.
Тийкарғы суў ресурсы Чирчиқ дәрьясы болып есапланады. Бул дәрья мол суўлы болып Чатқал ҳәм Песком таў дәрьяларынан пайда болған. Оның орташа жыллық суў муғдары 7,0 км³. музлы қар суўларынан пайда болып, жаз айларында мол суў болады. Чирчиқ алабы Ангрен алаблары менен қосылып кең кеңисликти пайда етеди. Онда Ташкент қаласы жайласқан.
Ғазалкент тоғанағынан Чирчиқ дәрьясының алабы водийға шығыўы басланады. буған Чирчиқ ГЭС қурылып Зах ҳәм Боз суў каналлары жәрдеминде 180 мың/га жер суўғарылады. Бул регионның шеп таманында жоқары Чирчиқ жерлери боз топырақлары Қарасуў магистрлар каналы арқалы 150 мың/га майдан суўғарылады. Бул каналдың сағасынан 180 м³/сек суў ағады.
Чирчиқ-Ангрен-Келес ирригация районы суўгарылатуғын жерлериниңиң улыўма майданы 500 мың гектар жердиң суўын ретлестириў ушын Чорвох суў сақлағышы қурылды. Ташкент регионында вегетация дәўириниң басланыўы март айының үшинши декадасында сәйкес келеди. Бул регионда температура 10⁰С асқанда нәтийжели ыссылық жыйндысы 2291-3110 ⁰С жетеди ҳәм ыссылықты жоқары талап ететуғын егинлер егиў мүмкин. Бул регионда гүзде, қыста, бәхәрде жамғырдың жаўыўы менен топырақта ығаллық топланып 1,5 м шуқырлыққа шекем жетеди ҳәм ғаўаша чигитиниң өнип шығыўына имканият жаратылады.
Гүзде орташа ҳаўа температурасының пәсейиўи 23.09-2.10 күнлерден басланады. Қыс айлар жумсақ болып суўық күнлер -25 ⁰С жетеди. Айрым жылларда бәҳәр айларында қар жаўып мийўе палыз егинлерине зыянын тийгизеди. Улыўма Өзбекистанадағы топырағы, суўы климаты бойынша көп унамлы тәреплерге ийе регион болып есапланады.
Презентация: Ташкент вилиятының картасы, топырақ картасы, климаты, фауна-флорасы, пахташылық, дийханшлықтың раўажланыўы, бул региондағы идустриялық, илим ҳәм билимий раўажланыўы бойынша слайдлар көрсетиледи.