Бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети экология ҳәм топырақтаныў кафедрасы Мамбетназаров Б. С

8-лекция. Шөлистан фаунасы ҳәм флорасы
Аннотация: Шѳлистан регионы географиясы, жайласыўы, раўажланыўы, климаты, топырағы, флора-фаунасы, биомтиплери ҳәм экологияи бойынша түсиник бериледи.
Кумлы зона, шөлистанлықтың бир тәрепи қум ҳаўадағы ығаллықты өзине сиңдиреди ҳәм ығаллық бойынша еки зонаға бөлинеди. Биринши жоқары зона түнги ўақытлары ҳаўа ығаллығын сиңдириў зонасы болса төменги зона жер асты суўының көтерилиўи менен пайда болған топырақ ығаллығы, төменги зоналар өсимликлери ушын жүдә пайдалы болып паскелтек ағашлардың өсиўине имканият жаратады.
Бул шөлистанлықтың экологиялық жағдайы өсимликлердиң барлығы. Сонлықтан шөлистанлыққа шыдамлы көпшилик ҳайўанатлардың жасаўына имканият жаратады. Көп түрли өсимиклердиң пайда болыўы ҳәм ҳәр қыйлы мүддетте өсип раўажланыў көпшилик насекомалардың пайда болыўына имканият жаратады. Айтып өтиўимиз тийис қумлы зонада еспе қум пайда болып, ҳайўанатлардың қазып жасаған орнын көмип кетеди. Сонлықтан көпшилик ҳайўанатлар уясында майеклерине тиришилигине зыян тийгизеди. Айрым ҳайўанатлар суўсызлыққа шыдамлы болып жасаса (тышқан, суслик) басқалар тез жүгириўшилер суў бар жерге барып суў ишип қайтады, айрымлары (тасбақа, сары суслик) ерте уйқыға кетип суўсызлықта жасайды. Усылайынша фауналардын бөлиниўы кемейеди бир қыйлысы азаяды, биразы қайтадан пайда болады, үшиншиси уйқыға кетеди. Шөлистанлықта үш түрли фаза күзетиледи. Микротермикалық фаза. бул фаза жүдә жарлы болып, фауналардың көпшилиги уйқыға кетеди, ал қуслар болса жем излеп басқа маканларға ушып өтеди.
Мезотермикалық фаза (ыссылық режими фазасы)-алдынғы фазадан жүдә кең өзгериске ийе. Өзгерис тийкарынан бийикликте пайда болып, өзине тән экологиялық биотоп комплексин пайда етеди. Ксеротермикалық фаза-саны ҳәм сапасы бойынша барлық экологиялық комплекс пенен уқсас болып, азықланыўы бойынша өзгешеликке ийе.
Қызылқум шөлистанлығында эфимер узақ жасамайтуғын бәҳәрде көгерип, жазда өсимликлер куўрап қалғаннан соң суў сақлағышлар бар, оларды “ҳақы” деп аталады ямаса жаўын суўынан пайда болған ой ҳәўизге айтылады. Шөлистаны фауна ҳәм флора кем үйренилген. Керисинше микротермикалық фазасы, ямаса олардың қысқы тиришилиги жақсы үйренилмеген. Мезотермикалық фазасы ямаса қуслардың ушып келиўи ҳәм уя салыўы бойынша мағлыўматлар аз.