Баҳтли оила 1 Кириш

Турмуш қуришнинг ҳуқуқий натижалари
Никоҳдан кейин эр-хотин ва яқинлари ўртасида бир қанча ҳуқуқий натижалар юзага 
келади... 
1. Эр-хотин бир-биридан фойдаланиши, жинсий алоқа қилишлари мумкин бўлади.
2. Эр-хотин ўртасида оила қуриш йўли билан қариндошлик муносабати вужудга 
келади.
3. Аёл эри тайин қилган уйда ўтиришга мажбурдир.
4. Эркакнинг зиммасида маҳр бериш ва рўзғорни таъминлаш бурчи бор. Оила 
аъзоларининг еб-ичишини, кийимини, билим олиш, даволаниш каби эҳтиёжларини 
таъминлаш эрнинг вазифасидир.
5. Никоҳдан сўнг эр-хотин ўртасида мерос ҳамда насаб ҳуқуқи юзага келади.
6. Эрга оила бошлиғи сифатида оила аъзоларини қўриқлаш, хотинга эса эрининг 
шаръий истакларига итоат этиш мажбурияти тушади. Булардан ташқари эр-хотин 
ўртасида бир қанча ахлоқий вазифалар, масъулиятлар мавжудки, буларни кейинги 
бўлимларимизда кўриб чиқамиз.
22

---

Кўпхотинлилик
Исломга тош отувчилар учун асосий қуроллардан бири кўпхотинлилик масаласидир. 
Исломга қарши кишилар аёлларни шу жиҳат орқали қўрқитяпти. Ислом ақидасига 
кўра, гўё ҳамма бирдан кўпхотинли бўлади дегандай гап тарқатилмоқда.
Аввало айтиб ўтайликки, кўпхотинлиликни ислом дини олиб келмаган. Юнон, Рим, 
Бобил, Хитой ва Эронда шартли ёки шартсиз бирдан ортиқ аёлга уйланиш мумкин эди. 
Тавротда Довуд (а.с.)нинг бир қанча аёлга уйланганлари айтилади. Яҳудийликда ҳам 
кўпхотинлилик бор. Инжилда ҳам кўп аёлга уйланишни ман қиладиган ҳукм йўқ. 
Исломдан олдин Араб яриморолида эркак қанча хоҳласа, шунча аёлга уйлана оларди. 
Сон жиҳатидан чегара йўқ эди.
Ислом эса шундай уйланишга чек қўйди ва тўртдан ортиқ аёлга уйланмаслик 
ҳукмини келтирди. Бу ҳукм келгач, тўртдан кўп аёли бўлган эркаклар бошқа аёллари 
билан ажрашганлар.
Ислом тўртта аёлга уйланишга рухсат берар экан, эр-хотинга адолатли шарт қўйган, 
адолат қилинмаса, биттаси билан чекланишга буюрган, аёлга уйланишнинг ўзига хос 
шартлари, мажбуриятлари бор.
"Агар етим қизларга адолат қила олмасликдан қўрқсангиз, сизлар учун никоҳи ҳалол
бўлган аёлларга иккита, учта, тўрттадан уйланаверинглар. Энди агар (улар орасида)
адолат қила олмасликдан қўрқсангиз, бир аёлга (уйланинг) ёки қўл остингиздаги чўри 
билан (кифояланинг). Мана шу жабру зулмга ўтиб кетмаслигингизга яқинроқ ишдир"
(Нисо сураси, 3-оят).
 
Изоҳ
: Уламолар мазкур оятни қуйидагича тафсир қиладилар; шариат ҳукмига ота-
онадан ажраб, етим бўлиб қолган қизни қарамоғига олган одам у қизга уйланишга 
ҳаққи бор. Лекин одатда бундай ҳолларда кўпинча қизнинг ҳаққи-маҳрини тўла-тўкис
қилиб бермай, арзон-гаров уйланиб олиш пайига тушилади. Шунинг учун Қуръон:
"Етим қизларнинг ҳақини адо қила олмасликдан қўрқсангиз, сизлар учун никоҳи ҳалол 
бўлган аёлларга иккита, учта, тўрттадан уйланаверинг", - деб рухсат беради ва
дарҳол у хотинлар ўртасида адолат қилиш шарт эканини таъкидлайди...
(Қаранг: Қуръони Карим. 54, Нисо сураси. 3-оят, изоҳи билан. Таржима ва изоҳлар 
муаллифи: Алоуддин Мансур).
23

---

Юқорида кўринганидай, бирдан ортиқ аёлга уйланиш амр эмас, маълум шартларга 
асосланган бир рухсатдир. Аммо аёлларга ҳар жиҳатдан адолатли бўлиш шарт. 
Едириш-ичириш, кийинтириш, жинсий яқинлик, севги ва бошқа ишларнинг барида ҳар 
бирига теппа тенг бўлмоқ лозим. Бу шартларга риоя этиш ҳар бир йигит учун осон 
эмас. Зотан, Қуръони Карим ҳам шундай эканлигини билдиради:
"
Ҳар қанча уринсангизлар ҳам хотинларингиз ўртасида адолат қилишга қодир
бўлмайсизлар. Бас, бутунлай (суйган хотинларингиз томонга) оғиб кетиб (кўнгилсиз
бўлиб қолган хотинингизни муаллақа каби ташлаб қўйманг). (Изоҳ: Муаллақа – эри
бирон сабаб билан бедарак кетган аёл. У эрим бор, деса – эри йўқ, беваман, дейин, деса
– эри талоқ бермай кетган)
.
Агар ўзларингизни ўнглаб, Аллоҳдан қўрқсангизлар, албатта Аллоҳ мағфиратли,
меҳрибон бўлган зотдир
" (Нисо сураси, 129-оят).
Идеал ва ҳақиқат. Шу билан бирга бирдан кўп аёлга уйланишни келтириб чиқадиган 
сабаблар ҳар қайси замонда ҳам топилади. 
Уларни қуйидагича тартиблаш мумкин:
1. Аёлнинг жинсий ожизликка гирифтор бўлиши.
2. Аёллик вазифасини бажаришга тўсқинлик қиладиган касалликка чалиниши.
3. Аёлнинг туғмаслиги.
4. Аёл киши бир ойда ўртача бир ҳафта ҳайз кўради. Туққандан кейин қирқ кун 
чилла ҳолида бўлади. Бу пайтда жинсий алоқа қилиш ҳаромдир. Бундан ташқари, 
ҳомиладорликнинг сўнгги пайтларида аёллик вазифасини тўла адо этилиши қийин. 
Ҳолбуки, баъзи эркаклар бу муддат ичида жинсий истакларига ҳоким бўла олмай, 
зинога дучор бўлишлари мумкин.
5. Уруш бўлиши ёки бошқа фалокатлар туфайли эркаклар сонининг камайиши ва 
аёлларнинг эрсиз қолиши.
Аслида бирдан кўп хотин олишга арзирли сабаб бўлмаса, бир аёл билан кифояланиш 
даркор. Исломнинг тавсияси ҳам шу. Зеро, кўп аёлга уйланиш ҳам эркак, ҳам аёл учун 
иқтисодий ва руҳий муаммоларни келтириб чиқариши маълум. Авваламбор ҳеч бир аёл 
эрининг бошқа хотинга уйланишига осонликча рози бўлмайди. Бу инсон табиатидаги 
бир ҳилқатдир. Ҳатто Ҳазрати Пайғамбар (с.а.в.)нинг баъзи аёллари орасида ҳам рашк 
24

---

қилишлар бўлган.Бундан ташқари аёллар ва улардан вужудга келадиган кенг бир 
оиланинг эҳтиёжларини қондириш осон иш эмас. Шунга қарамасдан, қонунларда ман 
қилингани ҳолда кўп аёлга уйланиш йўқ эмас. Қолаверса, юқоридаги сабаблар баъзи 
вақтларда бирдан кўп аёлга уйланишга мажбурият туғдирмоқда.
Дунёга танилган машҳур руҳшунос Мазҳар Усмоннинг кўп аёл билан турмуш 
қуришга оид баъзи мулоҳазаларини айтиб ўтиш фойдадан ҳоли эмас. Унинг фикрича, 
эркаклар асосан полигам, аёллар моногамдир. Тиббиёт мутахассиси, профессор, доктор 
Сади Ирмак ҳам бир неча йиллар олдин ушбу ҳақиқатни телевизорда эълон қилган эди. 
Устоз Мазҳар Усмоннинг фикрларига бир назар ташласак:
"Европада бир аёл билан яшайдиган қанча эркак бор? Инсоннинг табиатида кўп 
хотин олишга мойиллик бўла туриб, исвачлик Профессор Форелнинг айтганидай, 
Европадаги айримларнинг бунга қарши чиқишлари риёдан бошқа нарса эмас".
Қонуний хотин сифатида оила ҳаётига аралашиш қаердаю бир ўйнаш аҳволида 
қолиш қаёқда?! Ёки чорасиз болаларга, ота-онасининг исмини ҳам билмайдиган, 
абадий ҳақоратга гирифтор бўлган маъсум болаларга раҳми келмайдиган маданиятга 
нима дейиш керак?!
... Онадўлида ўз уйларига фоҳиша олиб келиб маишат қиладиганлар, шаръий 
хотинларини суюқ аёқларга хизмат қилишга мажбурлайдиганлар ҳам оз эмас.
Ҳар бир эркакнинг бир аёл билан ўтиши албатта орзу ҳисобланади. Аммо афсуски, 
ҳақиқат ҳамма вақт ҳам орзуга тўғри келмайди. Кўп аёлга уйланиш мажбурий эмас, 
балки ғоят маданий ва иффатли бир изндир. Ҳатто бу юксак бир фазилатимиздир. 
Ёшларимиз амин бўлсинларки, инсон маданият эшигидан тўрт хотин билан ҳам қўл 
тебратиб кириши мумкин.
Бугунги шаҳар ҳаёти кўп аёлга уйланишга мос эмас. Дин рухсат берса ҳам урф-
одатлар бунга тўсиқ бўлаяпти. Истанбулда икки аёллни эркаклар бармоқ билан 
санарли.
Европада кўп аёлга уйланиш ман қилинган бўлишига қарамасдан, ноқонуний аёл ва 
ўйнашларнинг сони даҳшатли бир равишда кўпаймоқда. Наполеон бир жангдан кейин 
ўлганларни томоша қиларкан: "Бугунги йўқотилганларни бир карнавал оқшомида 
ўртага келтирамиз" деган эди. Мазҳар Усмоннинг фикрича кўп аёлга уйланиш 
фоҳишаликни тўхтатади. Икки-уч аёлга эга бўлган эркак нафсини фаҳш ишлардан 
25

---

бемалол тияди. Полигом бўлган Мўрмўн мазҳабига мансуб кимсалар орасида 
фоҳишалик, бошқа мазҳабларда бўлган ҳамшаҳарларига нисбатан оз эканлигини 
кўпчилик таъкидламоқда. Бундан ташқари ҳар Мўрмўн эркагига еттита бола тўғри 
келар экан. Ижтимоий касалликларнинг энг ёмони бўлмиш фоҳишаликни 
камайтирадиган, туғилишни кўпайтирадиган бундай урф-одатни бекор қилиш ўринли 
ишми? Аввал ҳам такрорлаганимиз каби бу бир диний ва қонуний муассасадан иборат 
бўлса, адолатсизлик бўлмаса... Бунинг нимаси ёмон?!
Бир аёл турли эҳтиёжларини қондира олмаса, эркак киши фоҳишалар билан бўлиб, 
турли бедаво касалликларга чалиниши бу касалликларни оиласидагиларга ҳам 
ўтказиши, сармоясини эса ҳаром-ҳариш ишларга сарфлаб юбориши мумкин.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, кўп аёлга уйланиш, керак пайтда, ажралиш ва 
барвақт уйланишлар мажбурият эмас, балки шаръий бир ижозатдир. Булар шубҳасиз, 
фаҳш ишларнинг йўлига тўсиқ бўладиган ижтимоий қоидалардир. Фаҳш ишлар 
қанчалар "маданий" ва жозибадор бўлмасин, маънавий ҳасталикларнинг, ижтимоий 
парокандаликларнинг энг буюгидир.