Баҳром ирзаев туркистон жадидларининг

Саййид Али Хўжа
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

129
АДАБИЁТДА ИДЕАЛИЗМ ВА РЕАЛИЗМ
Баъзи Оврупо текширувчилари турк қавмлари-
да унчалик сезгулари йўқ бўлиб унларнинг табълари-
да нуқулгина қирувчилик, ёввойилик бўлганин даъво 
этар эдилар. XX асрда турк қавмларининг адабиёт ду-
нёсида ўз борлиқларин кўрсатувлари бу фикрнинг ян-
глиш эканлигини сездирди.
Адабиёт билағонлари: бир миллатнинг адабиёти у 
миллатнинг руҳини кўрсатадирган ойнасидир, дейдир-
лар.
Янги аср ўзгариш тўлқунлари соясинда турк 
қавмларида адабий асарлар ёзила ёки адабий оқим ва 
маслаклар туғула бошлади. Ғарб, шарқ ва шимол турк-
лари шеваларида янги адабиёт вужудга келди. Туркия-
да буюк адабий чуҳралар туғилди.
Чексиз кенгайиб кетмоқда бўлган турк қавмлари 
адабиёт боғчаларини кезиб чиқув узоқ замон ва кўп 
кучлар истайдир. Шундай бўлсада адабий маслаклар-
ни танурга намуна бўларлик асарларни кўрсатиб ўтув 
мумкиндир.
Ҳозирги аср адабиёт оламида идеализм (ғоячилик) 
ва реализм (ҳақиқатчилик) маслаклари катта роль ўй-
найдир. Кўпдан кўп бир адабий асар, фалсафий ёҳуд 
ижтимоий ёқдан текширилатурган бўлса, мана шу 
икки маслак кўзгуларини тақиб у асарга қарамоққа 
тўғри келадир.
Қафқозиялик Ҳусайн Жовуд афандининг усмонли-
ча ёзилган “Шайх Санъон”и билан Фитрат афандининг 
чиғатой шевасида ёзилган “Ҳинд ихтилолчилари” иде-
ализм ва реализм йўллари билан ёзилган асарлардир.
Ҳусайн Жовуд афанди мислсиз идеалист бўлгани 
каби Фитрат афанди улуғ реалистдир. Ҳ.Жовуд афан-
ди драмасининг қаҳрамони Шайх Санъон Арабистон-
дан Қафқозияга келганида ишқга тутиладирда йиллар-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

130
ча чўчқа боқадир. Сўнгида маъшуқаси хумори билан 
тоғлар орасинда севги йўлида жон берадир. “Ҳинд 
ихтилолчилари”нинг қаҳрамони эса ватани куйида 
ўзгарувчиликни қабул этиб Гангар тоғида моғоралар 
ичида яшаб ватан ёвларига қарши урушадир, сўғиша-
дир. Ҳозиргача ўқидиғим драмалар орасида шу икки 
мунаввар асарга тенгларлик асар йўлиқмади. Балким, 
ўқиганлар бордир. Чоқиштириб кўрсинларчи!