Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

Nukleotid hám nukleozidler

Mononukleotidlerdiń molekulasi quraminda uglevod purin hám piramidin tiykarlari hámde fosfat kislotasi kiredi.Sebebi olar toliq gidrolizlengende sol birikpeler payda boladi.Lekin olardiń molekulada qanday tártipte jaylasqanliǵi haqqinda aniq maǵlumat bolmaǵan.Soni aniqlaw maqsetinde, mononukleotidler shala gidroliz qilip hámde olardiń qurami hám dúzilisi jaǵinan joqaridaǵi birikpeleden parqlanatuǵin jáne eki túrli brikpe ajiratip alinǵan.Olardiń biri purin hám pirimidin tiykarlariniń uglevodlar menen payda qilǵan birikpeleri bolsa, ekinshisi uglevodlardiń fosfat kislota menen payda qilǵan quramali efirleri ekenligi belgili bolǵan.

Purin hám pirimidin tiykarlariniń uglevodlar menen payda qilǵan birikpeleri nukleozidler dep ataladi.Máselen, guanilat kislota dep atalatuǵin mononukleotid gidrolizlengende, guanin menen ribozadan payda bolǵan nukleozid guanizin ajiralip shiqqan: 363 bet

Ekinshi túrdegi birikpe ribozaniń fosfor kislotasi menen payda qilǵan efiri bolip, oniń dúzilisi tómendegishe: ekinshi suwret363

Sol maǵlumatlar tiykarinda mononukleotid molekulasinda uglevod ortasinda jaylasqan bolip, bir tárepinde azot tiykarlri hám ekinshi tárepinde fosfor kislotasi jaylasqan. Buniń sxematikaliq kórinisi tómendegishe.
Demek gunilat kislota- guanizon-5- monofosfat kislota(GMF) molekulasiniń dúzilisi tómendegishe 363

Nukleozidlerdiń ati olar quramindaǵi azot tiykariniń atina qarap aniqlanǵan, máselen adenozin, guanozin.Nukleotidler olardiń fosfat efirleri bolǵanliǵi sebepli olardi adenozin fosfat kislota, guanozin fosfat kislota dep ataymiz.Kóbinese olar azot tiykari atiniń aqirina« in» qosimshasi «ilat» qosimshasina ózgerttirilip,kislota sózi qosip aytiladi.Máselen adenilat kislota, uridilat kislota,guanilat kislota dep aytiladi.

Haywan organizminde nukleyin kislotalarinan ajiratip alinǵan nukleotidlerden basqa quraminda eki yaki úsh fosfat kislota qaldiqlarin dúzilgen mononukleotidlerde ushiraydi.Bulshiq et toqimalari quraminda ushiraytuǵin adenilat kislota- adenozin monofosfat(AMF) dep ataladi.Oniń quraminda fosfat kislota qaldiǵi ribozaniń -5- uglerod atomina biigip turadi.364

Bul birikpede fosfat kislota qaldiǵi ribozaniń 5- karbon atomina birigip, efir payda boladi.Ayirim mononukleotidlerde bolsa tek fosfat kislota qaldiǵi ribozaniń 2- yaki 3- karbon atomlarina biprigip turadi.Máselen ahitqilardan ajiratip alinǵan adenilat kislotasinda fosfat kislota qaldiǵi ribozaniń 3-karbon atomina birigip turadi. 364bet

Bul nukleotid birinshi mártebe ahitqilardan ajiratip alinǵanliǵi sebepli,ashitqi adenilat kislotasi dep aytiladi.Ribonukleyn kislota(RNK) silti menen gidrolizlengende onnanadenozin 2- hám adenozin-3- monofosfat kislotalari payda bolǵanliǵi gúzetiledi.Biraq bul birikpeler tábiiy RNK molekulalari quraminda ushiramaydi.Buni artefakt(tiyisli bolmaǵan hádiyse) dep qabil qilinǵan.

Mononukleotid-molekulasindaǵi ribozaniń -5- karbon atomina eki fosfat kislota qaldiǵi birigip turǵan bolsa, ol adenozin difosfat(ADF) dep, úsh fosfat kislota qaldiǵi birigip turǵan bolsa adenozintrifosfat(ATF) dep ataladi.Olar organizmde júsá metobolitik processlerde qatnasadi. AMF, ADF hám ATF lardiń qurami tómendegi bir formula menen kórsetiledi365bet

Molekulasinda pirimidin azotli tiykarlarinan birinshi biriktirip alǵan mononukleotidlerde uglevod molekulasi yaki fosforiboza pirimidin saqiynasiniń 3-orinda jaylsqan azot atomina birigip turadi.Bul uridilat kislota misalinda kórilse, ol uracil, uglevod hám fosfat kislotadan ibarat bolip, uridin-5- monofosfatkislota dep ataladi.Quraminda uglevodlardan riboza bolǵan nukleotidler ribonanukleotidler dep,dezoksiriboza bolǵan nukleotidler bolsa dezoksiribonukleotidler dep ataladi.Bular tómendegi formulalarda kórsetigen 366