Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

Nukleyn kislotalardiń dúzilisi

Nukleyn kislotalari- polinukleotidler.Olardi bir neshe mińlap mononukleotidlerden dúzilgen joqari molekulali polimer birikpeler.Olardiń dúzilisin úyreniwde Devidson, Uotson, J.Chergaf, Levin, Krik hám Bolezerskiy siyaqli bioximiya alimlariniń xizmetleri úlken.

Haywan organizminde nukleyn kislotalardiń eki túri bar ekenligi aniqlanǵan.Birewi molekulasinda dezoksiriboza qantli zati bar dezoksiribonukleyn kislotasi, yaǵniy DNK,ekinshisi- molekulasinda riboza qantli zati bar ribonukleyin kislotasi yaǵniy RNK.Bular qurami jaǵinan biri ekinshisinen molekulasina kiretuǵin pentozalari hám azotli tiykarlariniń túrleri menen parqlanadi.DNK quramina fosfat kislota, dezoksiriboza hám azot tiykarlarinan adenin, guanin, citozin, hám tiamin kiredi. RNK quramina bolsa fosfat kislota, riboza hám azot tiykarlarinan: adenin, guanin, citozin hám uracil kiredi.Bulardiń óz ara parqi DNK da dezoksiriboza hám RNK da riboza boliwi hámde azotli tiykarlar menen birgrelikte DNK da timin hám RNK da uracil menen parqlanadi.

Nukleyn kislotalardiń quramindaǵi mononukleotidler bir biri menen 3- hám 5- uglerod atomlari arasindaǵi fosfat kópiri járdeminde birigip, tómendegi uzin shinjirlardi payda qiladi.Ribonukleyn kislotalarri ózleriniń fizik- ximiyaliq qásiyetleri hám kletkada atqaratuǵin biologiyaliq roli jaǵinan bir birinen parq qilatuǵin úsh túrge bólinediı

1.Informacion RNK(i RNK)- bular uliwma RNK niń kishi bir bólegin(7-8% in) quraydo.I RNK beloklar biosintezinde júdá áhmiyetli rol oynaydi.Olar yadroda sintezlenip, DNK molekulasindaǵi informaciyani citoplazmaǵa, beloklardi sintezlenetuǵin jerine ribosomaǵa alip ótiwde xizmet qiladi.Belok sintezinde analiq rolin oynaydi.Soniń ushin olardiń nukleotid qurami DNK niń nukleotid quramina jaqin boladi.Kóbinese ol DNK tárizli RNK, mesendjer RNK( M-RNK) dep ataladi.

2.(Tasiwshi) RNK(t-RNK) bul barliq RNKniń 15-20% in quraydi.Ol citoplazmadaǵi aminokislotalardi beloklar sintezlenetuǵin jerge tasiw hám óz ara baylanisiw waziypasin atqaradi.Hár bit t-RNK ózine tiyisli bolip, bir túrdrgi aminokislotani tasiw waziypasin atqaradi. Házirgi waqitta aktiv jaǵdaydaǵi aminokislotalardi, beloktiń kletkadaǵi sintezlenetuǵin jerine tasiw waziypasin atqaratuǵin 60 tan artiq hár túrli t-RNK barliǵi aniqlanǵan.Bular kletka shiresi quraminda erigen jaǵdayda ushirap, ayirim jaǵdaylarda eriwshi RNK da dep aytiladi.

3.Ribosomal RNK (r-RNK)- kletkalardaǵi tiykarinan belok sintezin támiiynlewshi ribosomalar quraminda boladi hámde ol beloklar menen bekkem baylanisqan.P RNK kletkadaǵi barliq RNK lardiń 75-80% in quraydi.Olar molekulyar salmaǵi hár qiyli( 0,5*10⁶ hám 1,0-1,5*10⁶ eki topar molekulalarinan dúzilgen.p-RNK molekulalari 1500-2000 yaki 2000-4000 mononukleotid qaldiqlarinan dúzilgen polinukleotidler.

RNK- lar quramina kiriwshi mononukleotidlerdiń sani bir birinen parq qiladi. i –RNK kóp muǵdarda(6000 ǵa deyin) mononukleotid qaldiqlarinan dúzilgen, t-RNK da 100 ge shekem, r- RNK da bolsa 4000 shamalas mononukleotidler qaldiqlari bar.