“БАҲолаш иши ва инвестициялар” кафедраси

8.2- расм. Риск сузининг Венн диаграммасига кўра таҳлили 
Рисксиз инвестиция жараёнини самарали ташкил этиш мураккаб жараён, иқтисодиётда 
риск даражасининг кўпайиши, ўз навбатида, ишбилармонлик эрки кўпайиши ҳисобланиб, 
маълум маънода у ўша эркинлик, ўша ихтиёрийлик учун тўланган ҳақдир.
Иқтисодий адабиётларда риск тушунчасининг мазмун-моҳиятига турлича таърифлар 
берилган. Жумладан:
Таниқли луғатшунос С.Ожеговнинг рус тили луғатида “риск - бумуваффақиятга 
интилиш, бахтли ҳодисадан умид” маъноларини англатади дейилса, машҳур Вебстер луғатида 
“риск - бу хавф, зарар ёки талофат кўриш эҳтимоли” деб ифодаланган.
В.Т. Севрук “риск - бу ҳол, бир ишлаб чиқарувчининг ситуатив ҳолати” 
4
деган таърифни 
берган бўлса, рус олими А.Ольшанский “риск - бу зарар кўриш ёки манфаатни қўлдан чиқариш 
билан боғлиқ эҳтимоллар ўлчамидир”
5
, деган таърифни келтиради. 
4
Севрук В.Т. Банковские риски. Москва: Дело, 1995. - С. 3 
5
Гвезденко А.А. Основы страхования. - М.: Финансы и статистика, 1999.– С. 148. 
Қоядан 
ўтиш 

---

Профессор В.Усоскин “риск доимо ноаниқлик билан бирга келиб, охирги, ўз навбатида 
олдиндан кўра билиш қийин ёки мумкин бўлмаган воқеалар билан боғлиқ бўлади”, дея 
изоҳлайди. Е.Стоянова фикрича: “риск - бу режалаштирилган вариантга нисбатан даромад ола 
билмаслик ёки зарар кўриш эҳтимолидир”
6
. 
Рискни талқин килишда академик М.Шарифхўжаев ва проф. Ё.Абдуллаевларнинг 
ҳаммуаллифликдаги “Менежмент: 100 савол ва жавоб” китобида ҳам мантиқий, ҳам луғавий 
маънодан келиб чиқиб ёндашилган. Уларнинг ўзбек тилининг изоҳли луғатига таяниб берган 
фикрича
7
: 
- хавф - бирор кўнгилсиз ҳодиса ёки фалокат юз бериш эҳтимоллиги; хатар; қўрқинч; 
- хатар - бирор бахтсизликка, фалокатга олиб келиши мумкин бўлган шароит; хавф, 
таҳлика;
- хавф-хатар - хавф ва хатар, бирор нарсадан қўрқиш; 
- таваккалчилик - бу оқибатнинг яхши бўлишига умид боғлаб, хавф эҳтимоллигини 
зиммасига олган ҳолда килинадиган ҳаракат; 
- таваккалчилик - бу ресурс ёки даромаддан тўла ёхуд қисман йўқотиш хавфи; 
- таваккалчилик - бу ноаниклик шароитида ҳар қандай довюрак менежер учун табиий 
ҳолат, вазият. Таваккалчилик ботирнинг иши; 
- таваккалчилик - бу омадсиз оқибатнинг миқдорий баҳоланиши. 
Проф. Ш.Абдуллаева тадқиқотларида “риск - хато, иккиланиш, ноаниқлик, мавҳумлик 
ва ҳокозалар деб талқин қилиш халқаро амалиётга мос келмаслиги ва шу ҳолатга яқинлашган 
ҳолда “риск” “банк риски”, “кредит риски” деб юритилишни мақсадга мувофиқ деб 
ҳисоблайди
8
. 
А.Ўлмасов, А.Ваҳобовларнинг “Иқтисодиёт назарияси” дарслигида “тадбиркорлик 
риски - бу фирманинг кўзлаган мақсадига эришиш йўлида у дуч келадиган иқтисодий хавф-
хатардир”
9
, дея талқин этилган.
Иқтисодчи-олимлардан Т.Маликов, О.Олимжоновларнинг риск тўғрисидаги қарашлари 
диққатга сазоводир. “Риск” атамаси ўзбек тилидаги айрим манбаларда “таваккалчилик”, “хавф-
хатар”, “таҳлика” ва “ғов” маъноларида таржима қилинаётган бўлса-да, уларнинг ҳеч бири, 
муаллифлар фикрича, “риск” атамасининг асл маъносини билдирмайди. “Зарарларни вужудга 
келиши ёки даромадларнинг кўзда тутилган даражадан камроқ олиниши эҳтимолига риск 
дейилади”
10
. 
Риск - бу башорат қилинаётган лойиҳани амалга оширишда ҳақиқий шароитлардан 
озгина чекинилганда даромадларни ололмаслик ёки зарарларнинг пайдо бўлиб қолиш 
еҳтимолидир. 
Лойиҳа риски - бу инвестицион лойиҳани амалга оширишга ҳалақит берадиган ёки 
лойиҳа самарадорлигини пасайтирадиган рискларнинг йиғиндисидир.