“БАҲолаш иши ва инвестициялар” кафедраси

2.Инвестиция фаолиятида риск турлари ва уларнинг белгилари бўйича 
таснифланиши 
Иқтисодиётда бозор муносабатларининг соғлом ривожланиши билан рақобат ҳам 
кучая боради. Ана шу рақобат курашига бардош бериш учун ишлаб чиқариш жараёнига 
техника янгиликларни жорий этиш сари дадил ҳаракат қилмоқ лозим. Бу эса пировард 
натижада рискни кўпайтиради. Бундай шароитда рискнинг бўлиши табиий эканлигини тан 
олиш, воқеликлар истиқболини белгилашга ўрганиш, рискни баҳолаш ва унинг йўл 
қўйилиши мумкин бўлган чегараларидан ҳатлаб ўтмаслик лозимлигини тан олиш 
мақсадида мувофиқ ҳисобланади. 
Умуман олганда, бозор иқтисодиёти шароитида рискларнинг бир неча турлари 
мавжуд. Риск турларини мавжуд адабиётларни ўрганиш натижасида қуйидагича (1-расм) 
таснифлаш мумкин.
 
 
8.1-расм. Рискларнинг турлари 
 
Ишлаб чиқариш риски маҳсулотлар, товарлар ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатиш 
билан ёки ишлаб чиқариш фаолиятининг ҳар қандай турини амалга ошириш билан боғлиқ 
бўлиб, бу рискни вужудга келиш сабабларининг энг муҳимлари қуйидагилардан иборат: 
ишлаб чиқариш ҳажмининг кўзда тутилган даражадан пасайиши; моддий ёки бошқа 
харажатларнинг ўсиши; солиқлар ва бошқа мажбурий ажратмаларни тўлаш ва ҳ.к. 
Ишбилармон томонидан ишлаб чиқарилган ёки сотиб олинган товарлар, маҳсулотлар 
ва хизматларни сотиш жараёнида вужудга келадиган риск тижорат риски дейилади. Бу
рискнинг сабаблари қуйидагилар бўлиши мумкин: бозор конъюнктурасининг ўзгариши 
натижасида сотиш ҳажмининг камайиши; маҳсулотлар сотиш баҳосининг кўтарилиши; 
кўзда тутилмаган ҳолда сотиб олиш хажмининг пасайиши; муомала жараёнида 
маҳсулотларнинг кўпайиб кетиши ва бошқалар. 
Риск 
 турлари 
Ишлаб 
чиқариш риски 
Тижорат риски 
Молиявий риск 

---

Корхонанинг тижорат банклари ва бошқа молиявий институтлар билан вужудга 
келадиган муносабатлари соҳасидаги рисклар мажмуаси молиявий рискларни англатади. 
Корхона фаолиятининг молиявий риски аксарият ҳолларда қарз маблағларининг ўз 
маблағларига нисбати билан ўлчанади. Масалан, корхона қарз маблағларининг ўз 
маблағларига нисбати қанча юқори бўлса, бу корхона шу даражада ўз фаолияти давомида 
кредиторларга боғлиқ бўлиб қолади. Шунга мос равишда молиявий риск ҳам юқори 
бўлади, чунки кредитлаштиришнинг тўхтатилиши ёки кредит шартларининг оғирлашуви 
натижасида хом ашё, материаллар ва бошқаларнинг етарли эмаслиги туфайли ишлаб 
чиқариш тўхтаб қолиш эҳтимоли мавжуд. 
Агар корхоналарда мавжуд молиявий рисклар таҳлил этилса, уларни корхона 
молиявий фаолияти давомида фойда ёки капитални йўқотиш эҳтимоли деб ифодалаш 
мумкин. Ушбу корхоналардаги молиявий рискларни бир неча турларга бўлиш мумкин 
(Қаранг: 2-расм). 
Молиявий рискларни бошқаришни самарали ташкил этиш, уларни муайян белгилари 
бўйича аниқ гуруҳлашга боғлиқ. Ҳар бир молиявий рискни алоҳида бошқариш усуллари 
тизими мавжуд. Ҳозирги кунда иқтисодчи олимларнинг айримлари молиявий рискларнинг 
юзага келиши лимитидан келиб чиққан ҳолда уларни ҳар хил гуруҳларга бўлишга ҳаракат 
қилмоқдалар.