"bank ishi" kafedrasi

3.Tijorat banklarida aktiv va passivlarni boshqarish usullari. 
Tijorat banklari aktiv va passiv operatsiyalarni shu jumladan, likvidlilikni 
kompleks va o‘zaro bog‘liq holda boshqarish zaruriyati shunday izohlanadi. Bank aktiv 
va passivlarini boshqarish asosida bankning jalb qilingan va o‘z mablag‘larini samarali 
joylashtirish masalasi hal etiladi. Buning asosida tijorat banklari moliyaviy resurslarni 
investitsiyalarga, kreditlarga va boshqa aktivlarga joylashtirishi mumkin. 
Aktivlar va passivlarni boshqarishning asosiy maqsadi riskning eng past darajasi 
sharoitida daromadlar va xarajatlar orasidagi ijobiy farqni mumkin qadar oshirish yoki uni 
juda bo‘lmaganda barqaror darajada saqlab turishdan iborat ekanligi ma’lum. 
Likvidlilikni boshqarish o‘rganilayotganda bu kategoriya aktiv va passivlarni 
boshqarishning tarkibiy qismi ekanligini esda tutmoqlik kerak. Aktiv va passivlarni 
boshqarishdan asosiy maqsad riskning minimal darajasini ta’minlagan holda foiz 
tushumlarini va foiz to‘lovlari o‘rtasidagi farqni maksimallashtirish yoki xech bo‘lmasa 
barqaror darajada saqlashdan iboratdir. Bu maqsadga erishishning muhim sharti 
depozit potensialini oshishini aktiv operatsiyalari kengayishiga bog‘liqligi ustidan 
nazorat o‘rnatishdir. Halqaro bank amaliyotida banklarning aktiv va passivlarini 
boshqarishning amaliy jihatdan bir qancha metodlar ishlab chiqilgan. Jahon 
amaliyotida eng keng tarqalgan quyidagi ikki metod aktiv va passivlarni boshqarishda 
shug‘ullaniladi: 
1. Birlashgan (yagona) manba metodi: 
2. Taqsimlangan manbalar metodi (konvertatsiya): 
Birlashgan manba metodining mazmuni uning nomidan ham anglashiladi. Bunda jalb 
qilingan va o‘z mablag‘lari turli aktivlarga joylashtiriladi. Birlashgan manba metodida 

---

202 
banklarning jalb qilingan mablag‘lari bank kassassiga yoki bankning vakillik 
hisobvarag‘iga yig‘iladi va ushbu yig‘ilgan mablag‘lar hisobidan aktiv operatsiyalar 
amalga oshiriladi. Quyidagi keltirilgan rasmda banklarda aktiv va passivlarni 
boshqarishning birlashgan manba metodi aks ettirilgan.