"bank ishi" kafedrasi

5-rasm. O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklari depozit bazasining tarkibi 
va dinamikasi
35
, % 
5-rasm ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tahlil qilingan davr mobaynida respublikamiz 
tijorat banklari depozitlari umumiy hajmida transaksion depozitlarning salmog‘i 
yuqorligicha qoldi. 2015 yilda ushbu ko‘rsatkichning amaldagi darajasi 58,51 foizni 
tashkil qildi. Bu esa, respublikamiz tijorat banklari depozit bazasining etarli emasligidan 
dalolat beradi. CHunki, tijorat banklari depozit bazasi etarli bo‘lishi uchun transaksion 
depozitlarning brutto depozitlar hajmidagi salmog‘i 30 foizdan oshmasligi zarur. 2011-
2015 yillarda muddatli depozitlarning brutto depozitlar hajmidagi salmog‘i o‘sish 
tendensiyasiga ega bo‘lgan. Ushbu tendensiyaning yuzaga kelishi mazkur davr mobaynida 
transaksion depozitlarning brutto depozitlar hajmidagi salmog‘ining kamayish 
tendensiyasiga ega bo‘lganligi bilan izohlanadi va pirovard natijada respublikamiz tijorat 
banklari depozit bazasining holati yomonlashayotganligidan dalolat beradi. 2011-2015 
yillarda respublikamiz tijorat banklari depozitlari umumiy hajmida jamg‘arma depozitlari 
salmog‘i kichikligicha qolgan. Ushbu holat tijorat banklari pul mablag‘larini jamg‘arma 
depozit hisobraqamlariga jalb qilish operatsiyalari rivojlanmaganligidan dalolat beradi. 
Ammo 2011-2015 yillarda mazkur ko‘rsatkichning o‘sish tendensiyasiga ega bo‘lganligi 
ijobiy holat hisoblanadi. Muddatli va jamg‘arma depozitlari xalqaro bank amaliyotida 
tijorat banklari resurslarining asosiy qismini tashkil etadi. AQSH va G‘arbiy Evropa tijorat 
banklarida muddatli depozitlarning brutto depozitlar hajmidagi salmog‘i 60 foizdan 
oshadi
36
. 
Rivojlangan davlatlarning bank amaliyotida aholining jamg‘arma depozitlari 
barqaror resurs manbai sifatida muhim o‘rin tutadi. CHunki ularning foiz stavkalari 
yuridik shaxslar muddatli depozitlarining foiz stavkalariga nisbatan past. Buning ustiga, 
ularning barqaror qoldig‘ini bankda saqlanish muddati yuridik shaxslarning muddatli 
depozitlariga nisbatan uzoq. 
35
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг статистик маълумотлари асосида муаллиф томонидан ҳисобланди. 
36
Банковское дело. Под. ред. Лаврушина О.И. – М.: Финансы и статистика, 2004. - С. 88. 

---

153 
Moliyaviy tahlilni chuqurlashtirish maqsadida respublikamizning yirik tijorat 
banklaridan biri bo‘lgan Aksiyadorlik-tijorat “Agrobank”i depozitlarining tarkibini tahlil 
qilamiz.
Tijorat banklarning depozit bazasi tarkibini o‘rganishda uni depozit turlari bo‘yicha 
segmentlab tahlil qilishga yondashamiz. Bunda, ATB Agrobank va taqqoslanayotgan 
tijorat banklarning depozit resurslarini har-bir depozit turlari (ya’ni talab qilib olinguncha, 
jamg‘arib boriluvchi va muddatli depozitlar) bo‘yicha solishtirib mavjud bo‘lgan 
tendensiyalar va tafovut sabablariga xulosalar qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Mazkur tartibda tijorat banklarning depozit bazasini tahlil qilish har bir depozit turi 
yo‘nalishi bo‘yicha aniq ma’lumotlar to‘plash, bank faoliyatida tutgan o‘rni va 
jamg‘arilgan miqdorlarning samaradorlik holatini baholash imkoniyatini beradi.