"bank ishi" kafedrasi

 
2. Tijorat banklarini tugatish va qo‘shishning huquqiy asoslari 
Tijorat banklari O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksida ko‘zda tutilgan 
tartibda bank qonunchiligida belgilangan xususiyatlarni hisobga olgan holda tugatiladi. 
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 9 noyabr 1998 yildagi 
“Banklarni tugatish tartibi to‘g‘risida” nizomi banklarni tugatish tartibini nazariy asoslari 
keltirilgan. 
Bankni tugatish - boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga huquqiy vorislik tartibida 
huquqlar va majburiyatlar o‘tmagan holda bank faoliyatini tugatishdir. O‘zbekiston 
Respublikasidning “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunning 19-moddasiga 
asosan tijorat banklari quyidagi hollarda faoliyatini to‘xtatish yoki faoliyatini tugatish 
mumkin:

aksiyadorlar yig‘ilishining qaroriga ko‘ra; 

Markaziy bank litsenziyani chaqirib olganida; 

bankrot deb e’lon qilinganida. 
SHuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 1999 yil 11 fevraldagi 
626-sonli “Banklarni tugatish to‘g‘risida”gi Nizomga asosan tijorat banklari tugatilishi 
mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2014 yil 19 apreldagi 
“Banklarni tugatish to‘g‘risida”gi Nizomga o‘zgarishlarni kiritish to‘g‘risidagi Qarori 
Adliya Vazirligi tomonidan 2014 yil 12-mayda 626-3 son bilan ro‘yhatga olingan. Unga 
ko‘ra, Nizomning 1.4. moddasining b punktidagi Markaziy bank roziligi mavjud bo‘lgan 
holda aksiyadorlar yoki muassislar umumiy yig‘ilishining bankni ixtiyoriy ravishda 
tugatish to‘g‘risidagi qarori degan gapdagi “roziligi” so‘zi “ruhsati” bilan almashtirilishi 
belgilangan. SHuningdek, 626-3 o‘zgarishlarga binoan Nizomning 2.1 moddasi Bankni 
ixtiyoriy ravishda tugatish kreditorlar va omonatchilar oldida majburiyatlar bajarilishini 
ta’minlash imkoniyatiga ega bO‘lgan bank aksiyadorlari umumiy yig‘ilishi tomonidan 
bankni ixtiyoriy ravishda tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan holda amalga oshirilishi 
mumkin, deb ko‘rsatilgan, shunga qo‘shimcha Markaziy bankning ruxsati bilan va 2014 
yilning 10 martida Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan “Bank tizimi sohasida 
ruhsat berish jarayoni to‘g‘risida”gi Nizom asosida amalga oshirilishi belgilab berildi. 
Bankni tugatish deganda- boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga huquqiy vorislik 
tartibida huquqlar va majburiyatlar o‘tmagan holda bank faoliyatini tugatish tushuniladi. 

---

79 
Tugatish jarayonining maqsadi bank omonatchilari va kreditorlari talablarini tezlik bilan 
qondirishdan iborat. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi tomonidan 28 mart 1998 yildagi 
tasdiqlangan “Tijorat banklarni qo‘shib yuborish tartibi” №396-sonli Nizomda keltirilgan. 
Nizomga asosan banklarni qo‘shib yuborish deganda ikki yoki bir necha banklar 
faoliyati to‘xtatilib, ularning huquq va majburiyatlarini berish yo‘li bilan yangi bankning 
tashkil bo‘lishi tushuniladi. 
Tijorat banklarni tugatish va qo‘shib olish sabablari juda ko‘p. Ularning eng 
asosiylarigaMarkaziy bank tomonidan belgilangan talablarni bajara olmaslikni, kiritish 
mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankitomonidan tijorat banklarining ustav 
kapitallarini shakllantirishlari bo‘yicha talablar, iqtisodiy me’yorlarga rioya qilish 
bo‘yicha talablarni belgilab beradi. YUqorida aytib o‘tilganidek, O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy bankitomonidan tijorat banklarining ustav kapitallarini shakllantirishlari 
bo‘yicha talablar qo‘yiladi, bunda banklar ustav kapitalining minimal darajasi belgilab 
beriladi. Bu talab banklarning Bazel talablaridan kelib chiqib, bank barqarorligini 
ta’minlash, mijozlar oldidagi majburiyatlarini bajarilishini ta’minlash uchun oshirib 
borilmoqda. 
Tijorat banklari yangi tashkil bo‘layotganlarida belgilab berilgan minimal ustav 
kapitali miqdorida sarmoya jamg‘arishlari lozim. Hozirgi kunda minimal ustav kapitali 
miqdori tijorat banklari uchun 10.0 milion evroning so‘mdagi ekvivalentida, chet el 
kapitali ishtirokidagi banklar uchun 10.0 million evroda, xususiy banklar uchun 5.0 
million evroning so‘mdagi ekvivalentida qilib belgilangan. Keyinchalik aksiyalar 
chiqarish yo‘li bilan boshlang‘ich ustav kapitali hajmini oshirish mumkin. 
O‘zbekistonda faoliyat yurituvchi tijorat banklarining ishonchli va riskdan holi 
ravishda faoliyat yuritishlari uchun Markaziy bank tomonidan qo‘llaniladigan hamda 
belgilangan tartibda o‘rnatilgan turli iqtisodiy normativlar mavjud. O‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy bankitomonidan tijorat banklarining iqtisodiy me’yorlarga rioya 
qilish bo‘yicha talablarni belgilaydi. 
“O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida”gi qonunning
52 -moddasiga muvofiq Markaziy bank banklar uchun majburiy bo‘lgan iqtisodiy 
normativlarni, shu jumladan:
9

kapitalning monandlik koeffitsientini; 

bir qarz oluvchi yoki bir-biriga daxldor qarz oluvchilar guruhiga 
tavakkalchilikning eng ko‘p miqdorini; 

yirik kredit tavakkalchilik va investitsiyalarning eng ko‘p miqdorini; 

likvidlilik koeffitsientlarini; 

aktivlarni tasniflash va baholashga doir talablarni, shuningdek bunday tasniflar 
asosida bankning operatsiya xarajatlari jumlasiga kiritiladigan chegirmalardan shubhali va 
harakatsiz qarzlarga qarshi tashkil etiladigan zaxiralarni shakllantirishni; 

qarzlarga doir foizlarni hisoblab chiqarish va ularni bank daromadlari 
hisobvarag‘iga kiritishga doir talablarni; 
9
“Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги қонун. 1995 йил 21 декабрь

---

80 

ochiq valyuta mavqei limitlarini belgilaydi. 
Markaziy bank iqtisodiy normativlarning o‘zgarishi to‘g‘risida kamida bir oy oldin 
e’lon qiladi. Xususan, banklardagi depozitlar bazasining yanada mustahkamlanishi va 
umumiy kapitalning oshirilishi banklarning kreditlash va investitsiyalash imkoniyatlarini 
kengaytirib, bank aktivlari hajmining oshishiga imkon bermoqda. 
Bugungi kunga kelib tijorat banklari yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar bo‘yicha 
ma’lum bir o‘rnatilgan talablar asosida faoliyat yuritadilar.
Kapital etarliligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha 3 ta normativ, likvidlilik ko‘rsatkichlari 1 ta 
normativ, kreditorlar bilan bo‘ladigan operatsiyalar bo‘yicha normativlar 3 ta normativ, 
qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bo‘yicha normativlar belgilab berilgan. 
Normativlarning maksimal yoki minimal me’yori ko‘rsatilgan.