Bakteriyalar keltirib chiqaradigan biozararlanishdan himoyalanish usullari”

Tabiiy oqsil tolalari va materiallar qatoriga kazein - jun tolalari va fibroin tolalari - tabiiy ipak asosi kiradi. Kazein tolalariga ko’ra fibroin tolalari biochidamliroq, shuning uchun ipak jun matolarga nisbatan kamroq biozararlanadi. Jun matolari uchun mikroorganizmlardan tashqari keratofag hasharotlar, ayniqsa kuya katta xavf tug`diradi.
Kazein tolalari hosil qiluvchi keratinning mikrobiologik parchalanishi proteolitik fermentlar, asosan tripsin ta’sirida kechadi. Keratin peptid aloqalari bo’yicha alohida aminokislotalargacha parchalanishi mumkin.
Junga mikroorganizmlar uni hali moldan kiritib olishdan oldin tushadi. Bu mikroorganizmlardan ba’zilari ip ishlab chiqarish texnologik jarayonidagi operastiyalarda hayotchanligini saqlabgina qolmasdan, tayyorlangan juy matolari va tayyor mahsulotlarda ham o’zining emiruvchilik faoliyatini davom ettiradi.
Jun va jun mahsulotlari mikrobiologik zararlanishi tola g’ovaklashishi va bo’linib ketishi, rangli dog`lar va chirigan hid chiqishi bilan ifodalanadi. Yuqori namlik va tuproq bilan kontakt ham biozararlanishga olib keladi. Jun yaxshi quritilmagani mikroorganizmlar bilan kuchli zararlanish xavfini oshiradi. Jun to’plarini saqlash va tashish jarayonida termofil bakteriyalar faol rivojlanishi, katta miqdorda issiqlik chiqarishi va hatto o’z-o’zidan yonib ketishi mumkin.
Jun matolar va ulardan tayyorlangan buyumlar ifloslanishi bakteriyalar va zamburuglar bilan zararlanishining va keyinchalik yuz beradigan bioshikastlanishning birlamchi manbaidir. Jun buyumlarni yuvish va tozalash ularni mikrobiologik zararlanishdan asrashning muhim shartidir.
Sun’iy tola va gazlamalar tabiiy sellyuloza va ba’zan oqsil tolalariga kimyoviy ishlov berish orqali ishlab chiqariladi. Sellyuloza asosida tayyorlangan sun’iy tolalarga keng tarqalgan viskoza, astetat va boshqa tolalar kiradi. Oqsil kazein tolalarining ishlatilishi ancha chegaralangan.
Viskoza tolalari - yogoch va boshqa manbaalardan olingan sellyulozalarga kimyoviy ipshov berib tayyorlangan gidratstellyulozaning yo’naltirilgan tolalaridir. Kimyoviy strukturasi va mikrobiologik chidamliligi bo’yicha ular oddiy sellyulozali paxta tolalariga yaqin. Viskoza tolalaridan tayyorlangan sun’iy viskoza ipagi, shtapel, kord tasmasi va boshqa materiallar, ayniqsa tuproq bilan kontakt bo’lganida kam chidamli. Masalan, tuproq testida 8 kundan so’ng viskoza shtapelining mustahkamligi 30-35% ga, viskoza ipaginiki esa 12-nchi kuni 30-40% ga kamayadi.
Astetat tolalari astetilsellyulozadan - sellyulozani (paxta tuklari va yogoch sellyulozasini) sirka angidrid bilan eterifikastiya qilib olinadi. Ular mikroskopik zamburuglar va bakteriyalar sellyulolitik fermentlari ta’siriga ancha chidamliroq, chunki makromolekulalarida lateral gidroksil guruhlari bo’lgan oddiy stellyuloza tolalaridan farqli o’laroq, astetat tolalarining makromolekulalarida, ular sellyulolitik fermentlar bilan o’zaro ta’sirlari bo’lishiga to’sqinlik qiluvchi lateral astetat guruhlari mavjud.