Badiiy so’z qudrati

Fevral, 1319 (1904).

Men... qaroqchi ushlaydigan, qaroqchilarga doir xabarlar to’plasga mas'ul yosh zobit nimalarni o'ylab, nimalar bilan shug’ullanib, nimalarni yozib yuribman. Ha, maydonchadagi qiz bilan ishni gullatib yubordik. Men ortiq sovuqqa, izg’iringa parvo qilmadim. Derazaning oynasini ochib qo’ydim. Qiz yayrab ketdi... Menga g'alati-g'alati qarab kula boshladi. Qo'li bilan men ma'nosini tushunmagan ishoratlar qiardi...

Fevral, 1319 (1904).

Aytgan qo'shig'i naqadar fuzun, qanchalar g'alayonli! Shubhasiz, bir ishq qo'shig'i! Men birgina naqarotining so'zlarini o'rgana oldim:

Nash, nash,

Charigrat nash…

Moviy otash ko'zlarini menga tikkancha bu naqarotni takrorlar ekan, qo'lidagi ilmaklarini to'qiyotgan paypog'i ichiga soldi-da, ingichka barmoqlari bilan, go'yo ko'rinmas bir qalbni siqmoqchi bo'lib, shaylanib turgan yarim yumilgan kuchli ayol barmoqlarini qo'shiq ohangiga moslab maydon panjarasiga urardi:

Nash, nash, Charigrat nash...

«Nash»lar shunchalar ehtirosli, shunchalar jonli, shun­chalar oshiqona, shunchalar qizg'in ediki... Ular go'yo ruhdan ham teranroq bir yerdan kelar edi. Go'yo koinot qa'rida aks­ sado topgandek. Kim bilsin, bu “Nash» nima degani? Menga tikilib takrorlashiga qaraganda, bir xitob bo'lishi kerak. «Seni juda sevaman, sening uchun jonimni beraman!»- degani bo'lsa kerak. Yo bo'lmasa shularga yaqin bir narsa! Necha marta bo'linmamdagi bulg'orcha biladigan ishtillik Husni o'nboshini chaqirib so'rash aqlimga keldi. Lekin bu o'nbo­shi - shaytoni la'inning o'zginasi... Unga ishqiy qo'shiqni tar­jima qildirsam, tamom, haddidan oshadi. U yog'i nima bo'ladi? Bu hayajonli qo'shiqning men yodlamagan boshqa bandlaridan, qulog'imga uncha begona bo'lmagan, «Bolqon, Shipka, Maritsa» so'zlari eshitildi. Har holda rus yoki italyan musiqasidan olingan bir narsa bo'lmasa kerak. Qo'shiqni xayo­limda taxminan shunday tarjima qilaman:

Seni juda sevaman,

Seni juda sevaman.

Bolqonlardan, Shipkadan

Oshib keldim yoningga,

Ko'r, Maritsa bo'lolmas

To'siq mening yo'limga.

Seni juda sevaman,

Seni juda sevaman,

Bulg'orchani rostdan biladigandek, so'zlarini birma-bir turkchaga tarjima qilganim kabi ichimda bir ishonch bor. U bulg'orcha:

Nash, nash, Charigrat nash...

1 Ilmaklar - to'qishda foydalaniladigan asbob. 2 Ishtil - joy nomi.

deya chaqirmoqqa boshlarkan, men ham taxminan qilgan tarjimamni uning ohangiga moslab, g’o’ng’illayman. Bu qanday totli, qanday ehtirosli oshiqlik bo’ldi. Uzoqdan uzoqqa...