Бадиий таҳлил асослари

ўқувчи ёки талабаларда эзгу 
маънавий сифатларни шакллантириш
”га қаратилган “
педагогик 
фаолият
” ҳисобланади. 
Бадиий асар таҳлилининг бу икки турига хос хусусиятлар ва уларни 
амалга ошириш йўллари тўғрисида ушбу китобнинг тегишли ўринларида 
батафсил тўхталинади. 

---

49 
БАДИИЙ АСАР ТАҲЛИЛИНИНГ ЕТАКЧИ ТАМОЙИЛЛАРИ 
Бадиий асарни нафосат талабларига мувофиқ тарзда таҳлил этиш 
кечимида риоя этилиши шарт бўлган муайян талаблар тизими мавжудки, 
уларга амал қилмаслик унинг керагидай таҳлил этилмаслигига сабаб 
бўлиши мумкин. Тилда тамойил тушунчаси бирор фаолиятнинг юзага 
келиши учун бажарилиши шарт бўлган талаблар йиғмасини англатади. 
Бадиий асарнинг ҳаётий, бадиий мантиғи ҳамда эстетик жозибаси муайян 
тамойилларга суянган ҳолда амалга оширилган фаолият натижасида 
очилади. Бадиий асарнинг бутун сеҳру жозибаси тўлиқ намоён бўлиши, 
ўрганилаётган асарнинг мазмунигина эмас, балки унда акс эттирилган 
инсон руҳияти манзаралари ҳам тўла англашилиши учун бадиий таҳлил 
амалга оширилганда, муайян илмий тамойилларга таянилиши керак. Шуни 
ёдда тутиш зарурки, бадиий таҳлилда фанний тушунчалар асосида иш 
кўрилиб, илмий хулосалар чиқарилишига қарамай, ундан бошқа илмларга 
ўхшаб натижа ва тўхтамнинг бир хиллигини кутиш мумкин ҳам, керак ҳам 
эмас. 
Умуман олганда, илмий билишнинг энг кўп қўлланиладиган усули 
бўлмиш таҳлил, яъни анализ манбаларда айтилганидек, кўптаркибли 
бутунликни бўлакларга бўлиб, ҳар бир бўлак ва улар ўртасидаги 
муносабатларни текширишни кўзда тутади. Юнонча 
бузиш, қисмларга 
ажратиш маъноларини билдирувчи сўздан олинган 
анализ
атамаси деярли 
ҳар қандай илмий билишнинг асосида ётади. Зеро, инсон томонидан 
мураккаб бутунлик бўлмиш нарса-ҳодисалардаги барча жиҳатларни 
бирданига билиб олиш мумкин бўлмагани учун улар муайян бўлакларга 
ажратилиб, тартиб билан ўрганилади. Кўптаркибли бутунликнинг 
нималардан ташкил топганини билмай туриб, унинг ички қонуниятлари ва 
моҳиятини билиб бўлмайди. Ҳар қандай анализ каби бадиий таҳлилнинг 
ҳам пировард мақсади иккита бўлиб, биринчидан, асарнинг айрим унсур ва 
бўлакларига хос белги ва хусусиятларни баён қилиш, иккинчидан, бир 
бутунликдан иборат асарнинг унсур ва қисмлари ҳамда буларнинг ўзаро 
муносабатларига доир қонуниятларни топишдан иборатдир. 
Миллий адабиётшунослик илмининг сўнгги ютуқларидан дейиш 
мумкин бўлган “Адабиётшунослик луғати” асарида “таҳлил” ва “анализ” 
тушунчаларига синонимлар сифатида ёндашилган: “