Бадиий таҳлил асослари

бутунни соддароқ қисмларга ажратиш
» мазмунида қўлланилади.
1
Ўша асар ўша бет. 
2
Азизов Д., Усова Г. Теория и практика литературоведческого анализа. -Т.: «РУМЦ». 1992. -С. 52. 

---

47 
Баъзи мутахассислар “таҳлил” сўзи ўзаги замирига «ҳалоллаш» 
маъноси ҳам юкланган деб ҳисоблашади. Яъни таҳлил дейилганда, бадиий 
матннинг маъноси ва жозибасининг ҳалоллаб берилиши, ўқирманга бегона 
бўлган матнни илмий мантиқ кучи билан эритиб, унинг шуурига жойлашга 
қаратилган фаолият кўзда тутилади. Санъат асаридан келиб чиқадиган 
ҳаётий маънони топиш, ундаги ўзига хос бетакрор эстетик унсурларни кашф 
этиш, ўрганилаётган асарнинг шу сирадаги бошқа битиклардан фарқини 
аниқлаш, миллий ёки умуминсоний бадиий тафаккурни ривожлантиришга 
қўшган ҳиссасини кўрсатиш ғоят муҳим. Айни вақтда, бадиий завқ манбаи 
нимада эканини, китобхонни муайян асардан таъсирланишга олиб келган 
бадиий омиллар, кўркам сўзнинг мантиқий тушунчалар доирасига 
сиғмайдиган жозибаси қаердан келиб чиқаётганини аниқлаш ҳам ўта 
аҳамиятлидир. 
Шаклига кўра бадиий таҳлилни: а) 
оғзаки
; б) 
ёзма 
сингари икки турга 
бўлиш мумкин. Бадиий асар оғзаки шаклда ҳам таҳлил қилинади. Зеро, 
адабий таълим кечимида бадиий матн кўпроқ оғзаки йўсинда таҳлил 
этилади. Айни вақтда оғзаки шаклда амалга ошириладиган таҳлилга ёзма 
равишда тайёргарлик кўрилса, таҳлил кечими самарали бўлади. Оғзаки 
таҳлил ўқитувчи ва домлаларнинг ўқувчи ҳамда талабалар билан 
биргаликда ўрганилаётган бадиий асарнинг моҳиятига етишга қаратилган 
ҳамкорликдаги фаолияти натижасида юзага келади. 
Китобхонлик ва адабиёттанувчилик амалиётида бадиий таҳлилнинг 
ёзма шакли кенг ёйилган ва устувор мақомга эга. Бадиий асарнинг илмий 
таҳлили дейилганда, асосан ёзма таҳлил англашилади. Чунки кўпроқ адабий 
таълим кечимида қўлланиладиган оғзаки таҳлил ўткинчи хусусиятга эга 
бўлиб, керак бўлиб қолганда ундан қайта фойдаланишнинг имкони йўқ. 
Таҳлилнинг ёзма тури фақат ёзилган вақтнинг ўзи учунгина аҳамиятли 
бўлиб қолмай, кейинчалик, катта замоний оралиқлардан сўнг ҳам одамларга 
таъсир кўрсатиши, инсон бадиий тафаккурини шакллантиришга 
йўнатирилиши, боболардан урпоқларга мерос бўлиб ўтиши мумкинлиги 
билан характерланади. 
Тажрибалардан 
маълум 
бўлдики, 
қандай 
мақсадда 
амалга 
оширилаётганига кўра ҳам бадиий асар таҳлилининг: а
)