Бадиий таҳлил асослари

...таҳлил адабий асарнинг бадиий мантиғига сингишиш мақсад қилиб 
қўйилган илмий изоҳдир
2
»
тарзида таъриф берилади. Бадиий таҳлилнинг 
моҳиятини акс эттириши жиҳатидан Ж. Азизов ҳамда Г. Усоваларнинг 
қарашлари ҳақиқатга жуда яқин. Чинданда, Б. Бобилев айтмоқчи, «муаллиф 
образига етишиш» ҳам, Г. Тараносова айтганидек, «адабий асарни фикран 
қисм ва унсурларга ажратиш» ҳам аслида бадиий мантиқни кашф этиш ва 
англаш йўлидаги босқичлардир. Бироқ, юртдош олимлар жуфтлигига 
мансуб мазкур хулосада ҳам, бизнинг назаримизда, кичик бир ёқламалик 
бордай. Чунончи, уларнинг таърифида бадиий мантиқ ҳисобга олингани 
ҳолда ҳаётий мантиқни англаш зарурлиги назардан қочирилган. Тўғри, 
бадиий адабиёт учун эстетик мантиқ бирламчи аҳамият касб этади, аммо бу 
ҳолат адабий асарлардан келиб чиқадиган ҳаётий мантиқнинг муҳимлигини 
асло инкор этмайди. Шунинг учун ҳам бадиий таҳлил тушунчасини 
характерлашда бадиий ва ҳаётий мантиққа мувофиқлик кўзда тутилса, 
мақсадга мувофиқ бўлади. 
Юқорида айтилганлардан келиб чиқилса, бадиий асар таҳлили 
тушунчасига қуйидагича изоҳ бериш мақсадга мувофиқ бўлади: 
Адабий 
асарнинг ёзилган ҳамда текширилаётган вақтдаги бадиий ва ҳаётий 
мантиғи ҳамда эстетик жозибасини англашга йўналтирилган 
интеллектуал-ҳиссий фаолият бадиий таҳлилдир
. Адабий таҳлилга ана 
шу тариқа таъриф берилганда, ҳодисага хос деярли барча асосий 
хусусиятлар қамраб олинади. Зотан, 
қўйиб юбориш, ҳал қилиш, ечиш, 
қисмларга ажратиш маъноларидаги 
«таҳлил»сўзи арабча(ﻝﯦﻝﺣﺘ) 
ечмоқ, 
тортмоқ, бураб олмоқ, озод қилмоқ
маъносидаги “ҳалала” (ﱠﻝﺤ) феъл 
ўзагидан ясалган ва атама сифатида «
эритиб юбориш
», «
мураккаб