Бадиий таҳлил асослари

мазмун-моҳиятини идрок этиш, унинг яхлит эстетик ҳодиса 
сифатидаги мавжудлигини турли аспектларда ўрганиб, ўзига хослигини 
очиб бериш ва қимматини белгилашга қаратилган ҳиссий-
интеллектуал фаолият
”
3
. Кўринадики, бизнинг олимларимизда ҳам худди 
Г. Тараносова каби таҳлилни қисмларга ажратиш йўсинида тушунишга 
мойиллик етакчи. Тўғри, “Адабиётшунослик луғати”да шу каби эътирозлар 
1
Қуронов Д. Адабий асар талқини эстетик тамойил сифатида. “Ўзбек адабиётшунослигида талқин ва 
таҳлил муаммолари” мавзусидаги конференция материаллари. –Т.: “Мумтоз сўз”, 2014. 50- бет. 
2
Тараносова Г. Н. Анализ художественного текста в системе подготовки учителя русского языка 
илитературы в национальной школе. Дисс. докт. пед. наук.–Москва. 1991. -С. 15. 
3
Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиётшунослик луғати. “Akademnashr”, 2013. 52- бет. 

---

46 
бўлиши мумкинлиги ҳисобга олиниб, юқоридаги таърифга жуда маъноли 
изоҳ-қўшимча қилинган: “
Айримлар бадиий асарни тирик организмга 
қиёс этишадида, “уни қисмларга ажратиш жонсиз танага 
ажратишдан бошқа нарса эмас” деган қарашга таяниб, таҳлилга қарши 
чиқадилар. Бироқ, бу хил қараш асоссиздир. Зеро, биринчидан, 
адабиётшуносликдаги таҳлил ҳам – ўқиш, фақат бунда бадиий асарни 
тадқиқотчи сифатида ўқиш тушунилади. Яъни тадқиқотчининг 
асарни қисмларга ажратиши мақсад эмас, бир восита – асарнинг 
бадиият ҳодисаси сифатидаги мавжудлигини, ундаги ўқувчи онги ва 
руҳиятига таъсир қилаётган, унинг у ёки бу тарзда тушунилишига асос 
бўлаётган омилларни ўрганиш воситасидир
”
1
. Луғат муаллифларининг 
қарашлари жуда ўринли, лекин муайян илмий ҳодисага таъриф 
берилаётганда, восита ёки мақсад эканлигини тайин этишдан кўра унинг 
моҳият ва етакчи белгилари кўрсатиб берилиши мантиққа мувофиқ бўларди. 
Ўзбекистонлик адабиётшунос олимлар: Ж. Азизов ва Г. Усовалар 
қаламига мансуб «Адабий таҳлил назарияси ва амалиёти» рисоласида: 
«