Бадиий таҳлил асослари

Бир асардаги бир неча мавзунинг 

---

66 
йиғиндиси 
адабиётшуносликда 
тематика 
тушунчаси 
билан 
ифодаланади
. Бундай ҳолатга дуч келинганда, бир-икки 
асосий мавзу
ажратилиб, қолганларининг 
иккинчи даражали кичик мавзулар
экани 
кўзда тутилиши зарур. 
Бадиий асарга муносабат борасида филолог мутахассислар ҳамда 
адабиёт ўқитувчилари орасида анча кенг ёйилган ва ҳал этилиши мушкул 
бўлган яна бир масала ўрганилаётган асарда кўтарилган муаммо 
масаласидир. Рус адабиётшунослигида “проблематика” деб номланадиган 
бу атама асарда акс эттирилган воқеликнинг ёзувчи томонидан 
англанилиши ва туйилишини ифодалайди.
Бадиий муаммо муаллифнинг 
олам ва одам борасидаги концептуал қарашлари ҳамда тасвирга олинган 
мавзунинг муайян нуқтаи назар орқали идрок этилишини англатадиган 
тушунчадир
.
Бадиий 
муаммо 
воситасида 
ўқирман 
баҳс-мулоқотга 
чорланади, у ёки бу қадриятлар тизими муҳокамага қўйилади, белгиланган 
ҳаётий марраларнинг тўғри ёки нотўғрилиги борасида бадиий далиллар 
келтирилади. Адабий муаммони бадиий мазмуннинг маркази дейиш 
мумкин. Негаки, унда муаллифнинг очунга бетакрор назари акс этган 
бўлади. Аслида ҳам ҳар қандай бадиий асар айни шу сабабли ёзилади ва 
ўрганилади. 
Асар мавзусидан фарқли ўлароқ адабий муаммо эстетик мазмуннинг 
субъектив жиҳати бўлгани учун ҳам унда муаллиф индивидуаллиги, унинг 
оламга ўзига хос назари максимал даражада акс этган бўлади. Ўйлаб 
қаралса, воқелик томонидан объектив равишда ёзувчига тавсия этиши 
мумкин бўлган мавзулар табиий тарзда чекланган. Шу сабабли ҳам мутлақо 
турли муаллифларнинг айни бир мавзуга қўл уришлари кўп учрайдиган 
ҳолат. Аммо кўтарилган муаммоси бир хил бўлган икки йирик ёзувчи ёки 
бадиий асарни учратиш қийин. Негаки, ўзига хос адабий муаммо қўябилиш 
ҳар бир ёзувчининг қиёфасини акс эттиради. Шунинг учун ҳам ўз ижодий 
умри давомида севги мавзусига қўл урмаган шоир мутлақо йўқ бўлгани 
ҳолда шу мавзуга боғлиқ йўсинда кўтарилган сон-саноқсиз муаммолар ҳар 
бир асарда ўзининг бетакрор ифодасини топаверади. 
Яна бир жиҳат ҳам назардан қочирилмаслиги керакки, кўп ҳолларда 
бадиий асарда бирваракайига бир неча муаммо кўтарилади, аммо уларнинг 
катта қисми ҳал этилмай қолиб кетаверади. Бу табиий ҳол. Негаки, бадиий 
адабиёт – ҳаётдаги муаммоларни ҳал қилишга эмас, балки уларнинг 
борлигини кўрсатишга диққат қаратадиган ҳодиса. Шу муносабат билан 
улкан рус адиби А. Чеховнинг 1888 йилнинг 27 октябрида замондоши А. 
Суворинга ёзган мактубидаги: “