Бадиий таҳлил асослари

Флобернинг “Авлиё Антонийнинг 
васвасаси” асарида тасвирланган афсонавий ҳайвон... катоблепас – ақл 
бовар қилмайдиган махлуқ. У панжасидан бошлаб ўзини ўзи еб тамом 
қилади. Ёзувчи ҳам мавзу топаман деб шахсий тажрибасини ғажий 
бошлайди
”
2
. Кўринадики, гарчи, мавзуни ижодкор ташқаридан олсада, 
амалда у ёзувчининг ичига, руҳиятига илдиз отган бўлади. Шунинг учун 
ҳам санъаткор ёзгиси келган мавзу ҳақида қалам сургандагина бадиияти 
юқори асар ярата олади. 
Ўрни келганда таъкидлаш керакки, мавзу деган тушунча аслида 
адабиёт учун ҳам, адабиёттанув илми учун ҳам ҳал қилувчи аҳамиятга эга 
эмас. Исталган бир мавзуда ўн ёки юз ижодкор ўн ёки юз хил тамомила 
бошқа-бошқа асар яратади. Ҳатто, уларга бир хил ёзиш буюрилган ёхуд 
уларнинг ўзлари истаган тақдирда ҳам бунинг уддасидан чиқа олмаган 
бўлишарди. Негаки, объектив борлиқ, яъни мавзу битта эканига қарамай, 
унинг кўриладиган жиҳатлари сон-саноқсиз бўлиб, уларнинг қай йўсинда 
ифода этилиши ижодкорнинг нигоҳи ва истеъдодига боғлиқ. Бу ҳол тасвир 
объекти бадиий ифода учун фақат хомашё ва имкониятгина эканини 
кўрсатади. Бу тўғрида М. Льоса янада кескинроқ фикр билдиради: “
Ёзувчи 
ўз ички оламидаги даъват қилувчи кучдан қочиб мавзу танласа: буниси 
1
Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиётшунослик луғати. –Т.: “Akademnashr”, 2010. 157- 
бет.
2
Марио Варгас Льоса. Ёш романнависга хат. “Шарқ юлдузи”. 2012 1- сон. 130- бет. 

---

64 
зерикарли, буниси қизиқ деса, қаттиқ янглишади. Адабиётда бирорта 
ҳам мавзу ўз ҳолича яхши ҳам, ёмон ҳам эмас. Бу нарса ёзувчи 
истеъдодига, қандай шаклда қоғозга туширишига, услуб ва сўздан 
фойдаланишига боғлиқ. Шаклга кирган мавзу энди бутунлай бошқача