B mengliyev, G. Tojiyeva

Payt ma’nosining ingliz va o`zbek tillari tizimida voqelanishi 
 
So`z 
turkumlari 
o`zbek tilida 
ingliz tilida 
t u
r 
k 
u 
m
l 
a 
r i
fe
’llar
Hoz.zamon: yozaman, yozmoqdaman.
O`tgan zamon: yozdim, yozgan edim. 
Kelasi zamon: yozaman, yozmoqchiman.
Pres.: I write. I am writing.
Past: I wrote. I had written. 
Future: I’ll write.
Ot
lar
Kun, kecha, kunduz, yil, sutka, fasl, sahar, asr, 
namozshom, oqshom, erta, peshin, tong, nahor , indin,
bugun . 
Evening, day, night,centure, afternoon, 
morning, year, season, era, future,dawn, 
old (yosh); 
M
u
s
t
a
q
i 
l 
s 
o
` z
Sif
at
Tonggi, kuzgi, qishki, bahorgi, tunggi, sirtqi, 
kunduzgi, kechki; 
Fast, early,late,slow,short (day), long 
(night); 
 
S
on
Soat 7da uyg`ondi.Mustaqilligimizga 13yil 
to`ldi.
He came at 6 o`clock. Our republik was 
independent in 1991.
R
av
is
h 
Endi, hali, boya, doim, 
saharlab, ertalab, mudom, faqat; 
Never, ever, usually, often, ago, yet, now, 
then, nowadays, lately, after, before, untill, forever, 
always, meanwile, recently;
Olm
o
sh
Shu-shu (Shu-shu Fotima kelmay qo`ydi); 
so`roq olmoshlari: qachon? qachondan buyon? 
qachongacha? 
When? 
Yo
rd
am
ch
i s
o`
z 
tu
rk
um
lar
i 
ko
`m
ak
ch
i 
Sayin, sari (Ko`rgan sari ko`rging kelaveradi); 
Yarim ko`makchi so`z: avval, keyin, so`ng;-gacha 
(qo`shimchasimon ko`makchi); qadar (sof ko`makchi); 
bilan (Qo`ng`iroq chalinishi bilan darsga kirdim);
C
o
n
j 
u 
n 
c 
t i
o
n
s
…as soon as...,...as long
as …, since, before, after, until, 
while; 
bog`
lov
ch
i 
Dam…dam,…ba’zan…ba’zan,
goh…goh; 
yu
klama
Toki, -u, -yu (Qo`ng`iroq chalindi-yu, dars 
boshlandi). 
P 
r e
d
l 
o 
g 
s 
At night, on November, in 1991, in 
the morning, during the lesson; 
By four o`clock, from 5 till 6;
Affiksatsi
ya 
-da (o`rin payt): peshinda,-dan 
(chiqish): peshindan,-ga (jo`nalish): peshinga 
qarab; 
Ko`rinadiki, har bir tilning grammatik ma’no ifodalash usul va vositalari farq qilgani hamda har bir til o`ziga xos ichki grammatik 
qurilishga ega bo`lganidek, o`zbek va ingliz tillarida payt grammatik ma’nosini yuzaga chiqarish imkoniyatlari benihoya keng va o`ziga 
xos, farqlidir. 
Qiyoslanayotgan tillar tizimida (morfologik sathda) zamon tushunchasini ifodalovchi umumiy imkoniyatlarni – ot, sifat, son, 
ravish va fe’l turkumlari misolida kuzatish mumkin. Demak, o`zbek tilidagi zamon otlari ingliz tilida vaqt munosabatini anglatuvchi otlarga, 

---

72 
payt mazmunini bildiruvchi sifat va ravishlar ma’lum jihatdan qiyoslangan til turkumlari xususiyatlariga o`xshab ketadi. Biroq o`zbek 
morfologiyasida ravishlar mustaqil ma’noli o`zgarmas so`zlar bo`lsa, ingliz tilida sof ravishlardan tashqari yasama ravishlar hosil qilinishi 
mumkin (late- sifat, lately-ravish). Shuningdek, differensial belgilarni yana zamon kategoriyasini ifodalaydigan fe’llar orqali aniqlash 
muhimdir: payt ma’nosini o`zbek tilidagi fe’llar zamon qo`shimchalari orqali (sintetik usulda) ifodalasa, ingliz tili fe’llari analitik tillarga xos 
bo`lgan ichki fleksiya, suppletivizm orqali yuzaga chiqaradi. 
O`zbek tili yordamchi so`zlar va kelishiklar vositasida ham payt ma’nosini lisoniy ifodalashda keng imkoniyatlarga ega. Ingliz 
tilida esa bu vazifani predloglar o`z zimmasiga olgan (ingliz tilida predloglar kelishiklar vazifasini bajarishini esga oling). Mazkur jihatlar 
ham tillararo farqli tomonlarni ko`rsatib turibdi. 
Shunday qilib, zamon tushunchasini ifodalash imkoniyatlari tipologiyasi har bir tilning o`ziga xos sifatlarini namoyon etadi. 
Haqiqatan ham, til murakkab tizim bo`lib, inson tafakkuri shakllari, tushunchaini izchil jilolantirishga qodir serqirra hodisadir. 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol vа tоpshiriqlаr: 
1.
Ichki flеksiya nimа? Uning tоvushi аlmаshinuvidan fаrqli tоmоnlаrini izоhlаng. 
2.
Yordаmchi so`zlаrni qo`shimchаlаr bilаn nimаlаr yaqinlаshtirаdi vа аjrаtаdi? Ulаr qаndаy grаmmаtik mа’nоlаrni ifоdаlаydi? 
3.
Grаmmаtik mа’nо ifоdаlоvchi vоsitаlаrni tillаrdа tаrqаlgаnlik dоirаsigа ko`rа jоylаshtiring. Sаbаblаrini tushuntiring.
4.
Quyidаgi bаdiiy pаrchаdа grammatik ma’no ifodalashning qаndаy usullаri ifоdаlаngan? Pаrchаni rus vа ingliz tiligа tаrjimа 
qiling. Grаmmаtik mа’nо ifоdаlаsh vоsitаlаrini sоlishtiring. 
Yalpiz хushbo`y o`simlikdir. Bu аjоyib o`simlikning O`zbеkistоndа bir qаnchа хillаri bоr. Yalpiz zirаvоr vа dоrivоr o`simlik sifаtidа 
qаdimdаn mа’lum. Ertа bаhоrdа endiginа ko`kаrib chiqqаn yalpizni tеrib sоmsа yopishаdi, chuchvаrа tаyyorlаshаdi. Bаrrа bаrglаri 
tаоmlаrgа sоlinаdi. Yalpiz оrgаnik mоddаlаr, minеrаl tuzlаr vа efir mоyigа bоy o`simlikdir. Undаn pаrfyumеriya sаnоаtidа, tish pаstаsi vа 
kukunlаr ishlаb chiqаrishdа fоydаlаnilаdi. Yalpiz оziq-оvqаt sаnоаtidа hаm ishlаtilаdi.