B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

hisobida
Yillik sut sog‘ib 
olish hajmi, 
l
Pichan
Somon
Qirqiladigan
yashil o‘t
Senaj
Silos
Ildizmeva
Konsentrat
Yashil ozuqa
2500
3000
3500
6
6
5
2
1
1
10
6
5
12
12
11
12
12
12
2
2
2
16
19
21
40
42
43
4000
4500
5000
6000
5
5
4
4
-
-
-
-
1
1
1
2
10
8
8
6
12
11
8
6
2
2
3
4
23
28
34
39
47
45
41
38
Yillik ozuqaga bo‘lgan talabni quyidagicha ham hisoblab 

---

7
topish mumkin. Mavjud hayvonlarni shartli hayvon bosh soniga 
o‘tkazib, ozuqa me’yori ko‘rsatkichiga ko‘paytiriladi va ozuqa 
birligi hisobida yillik ehtiyoj topiladi. Ozuqalarning to‘yimliligini 
bilgan holda, ularning haqiqiy-fizik miqdorini topish mumkin.
Ozuqa muvozanatini hisoblashda, shirkat xo‘jaligi a’zolariga, 
fermer xo‘jaliklariga beriladigan hamda zaxirada saqlanadigan 
ozuqa miqdorini ham inobatga olish zarur.
Zaxira uchun konsentrat ozuqalar bir oylik talab va dag‘al 
ozuqalar og‘ilda saqlash muddatining 15–20 foiz miqdorida 
olinadi.
1.2-jadval
Sutining yog‘liligi 3,8-4,0 foiz bo‘lgan sigirning energiya va hazm 
bo‘luvchi proteinga talabi
Yillik sut sog‘ib
olish
hajmi, l
1 l sutga ozuqa
birligi sarfi
Bir ozuqa
birligiga hazm
bo‘luvchi
proteinga talab
qilinadi,g
Bir yilda talab qilinadi
Ozuqa
birligi
Almashinuvchi
energiya, mj
Hazm
bo‘luvchi
protein,
kg
2500
3000
3500
4000
4500
5000
5500
6000
1,25
1,15
1,10
1,03
1,02
1,01
1,00
95
98
100
102
104
106
108
110
3125
3450
3850
4200
4635
5100
5555
6000
37500
41055
45430
43140
53766
58650
63882
69000
297
338
385
428
482
540
600
666
1.3. Ozuqa saqlash inshootlarini loyihalashtirish va hisoblash
Ozuqa saqlash inshootlarini loyihalashtirish va hisoblashda 
fermadagi mavjud hayvon turi va bosh soni m, ratsion asosida 
sutkalik ozuqa berish miqdori n, fermada hayvonlarni og‘ilda 
saqlash davri t hamda zaxira ozuqani qo‘shib hisoblanadi.

---

8
Sutkalik iste’mol qilinadigan ozuqa miqdori:
R
s
= n
1
.m
1
 + n
2
.m
2
 +...+ n
n
 m
m
 = S n
i
 m
i
Ozuqaga bo‘lgan yillik ehtiyoj:
R
y
 = R
s
 t
b
 k + R
k
 t
y
 k,
bu yerda: R
s
va R
k
-yozgi va qishki davrdagi bir kunlik ozuqa 
sarfi; t
b
va t
y 
-ozuqadan yozgi va qishki foydalanish kunlari 
soni; k - ozuqani tashish va saqlash davrida, uning yo‘qolishini 
inobatga olish koeffitsiyenti (konsentratsiyalangan ozuqalar 
uchun K=1,01; lavlagi, ildizmeva ozuqalar uchun K=1,03; silos 
uchun K=1,1; yashil massa uchun K=1,05) qishki og‘ilxonada 
saqlanadigan kunlar soni – 245–270 kun va yozgi mavsum – 
90–120 kun oraliqda olinadi.
1.3-jadval
Silos saqlash xandaqlari sig‘imi va ulardan foydalanish ko‘rsatkichi
Saqlash
xandaqlari turi
Sig‘imi V
x
, M
3
E
Silos va senaj
xandaqlari
500, 700,1000, 1500, 
2000, 3000, 4000, 5000, 
6000
0,95–0,98
Minora
420, 600,900, 1200, 
1600, 2000, 2700, 3700, 
4200
0,95–0,98
G‘aram
1000, 1500, 2000, 3000, 
4000
1,0
Lavlagi xandaqlari
yoki to‘plami
150, 200, 250, 300, 
400, 450, 500
0,85–0,90
Konsentrat ozuqa
ombori
500, 1000, 1500, 2000, 
2500, 3000, 3500, 4000, 
5000, 6000
0,65–0,75
Ozuqalarni yo‘qotmasdan saqlashda, inshootlarni to‘g‘ri 
tanlash katta ahamiyatga ega. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, 
qoplamaga ega xandaqlarda ozuqa siloslanganda, yo‘qotish 
10-25 foizni, oddiy xandaqlarda 15-25 foizni, minoralarda 

---

9
10-11 foizni tashkil etar ekan. Silos bosish texnologiyasi 
buzilgan hollarda, bu ko‘rsatkich 40 foizgacha ortadi. Dag‘al 
ozuqalar, yem-xashak, somon g‘aram holida saqlanadi.
Talab etiladigan saqlash inshootlari soni:
N = V / ( V
x
. E ),
bu yerda: V
x 
- saqlash inshooti sig‘imi, M
3
; E - saqlash inshooti 
sig‘imidan foydalanish koeffitsiyenti.
1.4-jadval