B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

. 
IKS-5M yuvish-maydalash mashinasi ko‘rinishi. 
1 - vannali 
rama; 2 - qabul bunkeri; 3 - shnek; 4 - avtomatik qo‘shib-ajratkichlar; 
5 - uzatma; 6 - maydalagich; 7 - nasos
IKS-5M quyidagicha ishlaydi. Vannaga tushgan ildiztuganak 
mevalar suvda birlamchi yuviladi. Shnek yordamida yuqoriga 
olib chiqila boshlanadi va bosim ostida suv purkaladi. 

---

79
Yuvilgandan keyin maydalash apparatiga borib tushadi. 
Mashinada suvni qayta ishlatish ko‘zda tutilgan, ya’ni suv 
yopiq tizimda aylanma harakat qiladi: vanna – nasos-shnek–
vanna. Suvning ifloslanganlik darajasi 25 %ga yetganda, to‘kib 
tashlanadi va qayta toza suv quyiladi.
Nazorat uchun savollar
1. Ozuqalarni yuvish mashinalariga qo‘yilgan zootexnik 
talablar.
2. Yuvish mashinalarining qanday konstruktiv turlari bor?
3. Kulachokli ozuqa yuvish mashinasi tuzilishi va ishlashini 
tushuntirib bering.
4. Barabanli, diskli va shnekli ozuqa yuvish mashinalarining 
ishlash jarayonlari.
5. Noozuqa aralashmalarni tozalash mashinalari tuzilishi va 
ish jarayoni.
6. Somonsilosqirg‘ich RSS-BB vazifasi, tuzilishi, texnologik 
ish jarayoni va sozlanishi.

---

80
XI BO‘LIM. OZUQALARNI ZICHLASH TEXNOLOGIYASI. 
QO‘LLANILADIGAN MASHINA VA JIHOZLAR
11.1. Ozuqalarni zichlash jarayoni va texnologiyasi
Hozirgi zamon ozuqa tayyorlash jarayonida ozuqalarni 
zichlash texnologiyasi qo‘llanilmoqda. Presslash – materiallarni 
zichlashtirish maqsadida bosim ostida ishlov berish usulidir. 
Qishloq xo‘jaligida o‘t uni, maydalangan somon va o‘t, omixta 
yem, to‘liq ratsionli omixta ozuqa va boshqalar presslanadi. 
Natijada ozuqalarning tabiiy holatini saqlash, to‘yimliligini 
oshirish bilan birgalikda, ularni saqlash va tashish paytida isrof-
garchilikka chek qo‘yiladi, balki saqlash joylarini hamda tashish 
ishlarini kamaytiradi.
Presslashning (lotinchada granulum - don) – sochiluvchi 
ozuqalarni presslash bilan granula (zich, kichik shar, silindr, 
kub) larga aylantirish jarayoni. Umumiy holda granulalash va 
briketlash bir xil hodisa bo‘lsada, zichlashtirilishi lozim bo‘lgan 
ozuqalarning xossalari, ularga qo‘yiladigan talablarning har 
xilligi, tuz asosida granulalash va briketlash qurilmalarining 
texnologik va konstruktiv jihatlardan farqlanishiga sabab 
bo‘ladi. Xususan, briketlash kanallarning rostlanishi, ya’ni kanal 
o‘lchamlarining o‘zgaruvchan bo‘lishligini taqozo etadi. Bunda 
kanalning ko‘ndalang kesim yuzasi yoki uzunligi o‘zgarishi 
mumkin.
Zamonaviy qurilmalar unsimon ozuqalardan diametri 20 
mm, uzunligi 30-40 mm va zichligi 900-1300 kg/m
3
bo‘lgan 
granulalar, maydalangan somon, o‘t, to‘liq ratsionli omixta 
ozuqalardan diametri 65 mm yoki formasi silindr bo‘lmagan 
80 mm o‘lchamli va zichligi 500-900 kg/m
3
bo‘lgan briketlar 
ishlab chiqaradi.
Presslashning fizik mohiyati, qattiq jism zarralarini bir-biriga 
yaqinlashtirish va bog‘lash, ya’ni sochiluvchan ozuqa massasini 
mexanik bosim bilan zichlashtirish va qattiqlashtirishdan iborat.
Ozuqaning granulalanish yoki briketlanish tavsifnomasi 
sifatida
zichlanish
darajasi
λ
 
xizmat
qiladi.
U
material
porsi-

---

81
yasining zichlangungacha bo‘lgan hajmi V ni zichlangandan 
keyin olingan granula yoki briket hajmi V
3
 ga nisbatiga teng 
(11.1-rasm). Ko‘ndalang kesim yuzasi doimiy bo‘lgan kamerada 
zichlashtirish amalga oshirilganda,
3
3
11.1
V V
h h
λ =
=
bunda h va h
3
 – doimiy ko‘ndlang kesimli kameradagi massaning 
zichlangungacha va zichlangandan keyingi balandligi, m.
Agar materialning zichligini 
ρ
м
(kg/m
3
), zichlangandan 
keyingi zichligini esa 
ρ
3
(kg/m
3
) deb olsak,
(
)
3
3
11.2
m
m
M
M
ρ
λ
ρ
ρ
ρ
=
⋅
⋅
=
bunda 
M – 
material massasi, kg.
11.1-rasm