B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

Noozuqa aralashmalarni tozalash mashinalari.
Ozuqalar tarkibida noozuqa aralashmalar mavjud bo‘lib, ular 
zaharli yoki ozuqa hazm bo‘lishi va texnologik jarayonga salbiy 
ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Mexanik aralashmalar - metall, tosh, qum va boshqalar 
noorganik aralashmalar 
deb ataladi.
Begona va zaharli o‘tlar urug‘lari - 
organik aralashmalardir.
Tasodifiy ravishda ozuqa turli xil narsalar bilan ifloslangan 
bo‘lishi mumkin. Masalan, lavlagini qazib olishda, ajratgich 
bo‘lmagan hollarda, o‘lchami bir xil toshlar, kesaklar bilan 
ifloslanishi mumkin. Noozuqa aralashmalarni tozalash uchun 
yuqorida qayd etilgan yuvgichlar, magnit separatorlari va turli 
don tozalash trierlari qo‘llaniladi.
Magnit separatorlari doimiy yoki elektr magnitlari bilan jiho-
zlanadi. Mahsulot qiya holda joylashgan taxta tarnovidan tekis 
tarqalgan holda, tushish jarayonida tarnov tagida joylashgan 
magnit metall zarralari, aralashmalarini ushlab qoladi.
Magnit separatorlari magnit juftligi yoki soni, yoki magnit-
ning ishchi yuzasi uzunligi bilan farqlanadi. Magnitli separator-
larda donni tozalash sifatini ta’minlash uchun magnit tarnovga 
uzatilganda qalinligi maydalangan mahsulot uchun 5-6 mm va 
don uchun 8-10 mm dan ko‘p bo‘lmasligi lozim.

---

76
Tosh ajratgichlar lavlagi va kartoshkadan toshni ajratish 
uchun xizmat qiladi. Toshning hajmiy zichligi lavlagi va kar-
toshka va suvning zichligidan yuqori, shu sababli ular suv 
to‘ldirilgan moslamaga solinganda, tosh moslama tubiga cho‘ka-
di, kartoshka va lavlagi esa suvdan qalqib chiqadi.
10.3. Ildiztuganak mevalarni yuvish va maydalash shnekli
mashinalari
Qishloq xo‘jaligida shchnekli, uzluksiz tipidagi yuvish 
mashinalari keng tarqalgan. Ular sodda, ishlatishga qulay 
va maydalash mashinalari bilan yagona ko‘rinishda ishlab 
chiqarilishga mos tushadi.
Hozirgi paytda chorvachilik ferma va komplekslarida 
IKS-5M, IKS-10M yuvish-maydalash, IKM-5, IKM-10 
yuvish-tosh-tutgich-maydalash, APK-10M kombisilos tayyor-
lash mashinalari keng qo‘llanilmoqda. Bu mashinalarda ildiztu-
ganak mevalarning bargini ajratmasdan ham yuvish va mayda-
lash mumkin.
IKM-5 yuvish-toshtutgich-maydalash mashinasi (10.7-
rasm) ildiztuganak mevalarni toshlardan tozalash, yuvish va 
maydalash uchun xizmat qiladi. Mashina cho‘chqalar uchun 
mahsulot o‘lchamini 10 mm, qoramollar uchun 15 mm qalin-
likda maydalashi mumkin. U TK–5 yoki TK-5B transportyor 
– ta’minlagichi bilan yoki mustaqil holda ishlatilishi ko‘zda 
tutiladi.
IKM–5 uchta ishchi organ: elektr dvigateli quvvati 2,2 
kVt bo‘lgan diametri 400 mm li shnek; elektr dvigateli quvvati 
7,5 kVt li disk tipidagi maydalash apparati. Elektr dvigatel 
quvvati 0,8 kVt bo‘lgan motor-reduktordan harakat oladigan 
transportyordan iborat. Ish jarayoni quyidagicha kechadi. Vanna 
suvga to‘ldiriladi, suv sathi quvurchasi bilan bir maromda 
ushlab turiladi. Ildiztuganak mevalar transportyor-ta’minlagich 
yordamida yuvish vannasiga tashlanadi, u yerda disk qanot hosil 
qilayotgan aylanma tizimda yuviladi va toshlardan tozalanadi. 

---

77
Bir marta yuvilgan ildiztuganak mevalar shnek bilan korpus 
bo‘ylab yuqoriga olib chiqila boshlaydi. Bu vaqtda bosim ostida 
ikkinchi marta yuviladi. Shnek vali yuqorisida o‘rnatilgan 
tashlagich ildiztuganak mevalarni maydalash kamerasiga 
uzatadi. Maydalash apparati quyma korpus va ikkita diskdan 
iborat. Yuqoridagi diskda ikkita gorizontal pichoq, past qatorida 
esa to‘rtta vertikal pichoq mahkamlangan. Ikkala disk ham 
elektrodvigatel valiga o‘rnatilgan. Shnekni maydalagich bilan 
tutashtiruvchi qutida maxsus qopqoq ko‘zda tutilgan bo‘lib, 
maydalagichga ozuqa tiqilib qolgan hollarda ochiladi va shnekni 
sinishdan saqlaydi.
10.7-rasm