B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Takrorlash uchun savollar 
1.
Ilmiy izlanish fanining rivojlanish bosqichlari. 
2.
Fanning asosiy maqsadlari va vazifalari 
3.
Fanning oldidagi muammolar va va uning rchimlari 
4.
Fanning rivojlanish tarixi va asoschilari 
5.
Ilmiy izlanish asoslari fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi. 
6.
Ilmiy agranomiyaning omillar bo‗yicha kuzatish usullari 
7.
Ilmiy kuzatishning usullarida o‗rganadigan omillar. 
8.
Ilmiy izlanishlarda ro‗y beradigan xatoliklar 
9.
Maqsadga qarab dala tajribalarining turlanishi 
10.
Kuzatish usullarining omillarga ko‗ra farqlanishi va samaradorligi 
11.
Dala tajribalarini muddatlar bo‗yicha farqlanishi. 

---

47 
Dala tajribasini olib borish 
Dala tajribalarini tashkil etish, tuproq va o‘simlik 
 na’munalari olish 
Tajriba olib borishda–tajriba uchun er tayyorlash eng muhim va 
mas‘uliyatli tadbirlardan biri hisoblanadi.Tajriba dalasi bir qator talablarga 
javob berishi lozim.Bu talablarga : tajriba dalasining tipikligi, agroximik, 
agrofizik, meliorativ xususiyatlarining bir xilligi, bir xil o‗tmishdosh 
ekinlardan keyin ekilishi, sizot suvlarining joylashishi, relefi bir xil 
bo‗lishi lozim.
Tuproq xossalarini o‗rganish uchun tajriba dalasining turli 
joylarida konvert usulida beshta joydan , ikkita qatlamdan (xaydalma va 
xaydalma osti) jami 10 tuproq namunalari olinadi. Olingan tuproq 
namunalari asosida tuproqning agrofizik , agrokimyoviy va meliorativ
xossalari aniqlanadi.
Tajriba olib borishda va dala tanlashda shunngdek dalaning 
kattaligi va tuzilishiga e‘tibor berilishi lizim.YA‘ni, bunda barcha variant 
va qaytariqlarni dalaga jaylashtirilishi hisobga olinadi. Masalan ekish 
me‘yori 3, 3.5, 4 , 4.5 , 5 , 5.5 , 6 mln.ga bo‗lgan 7 ta variantdan iborat 
dala tajribasi uchun er tanlashimiz lozim. 
Tajribada har bir variantning maydoni 100 m
2
, ya‘ni eni 3.6 metr, 
uzunligi 27.8 metrdan iborat. Tajriba 4 ta qaytariqda olib borilsa va barcha 
qaytariqlar bir yarusda joylashtirilsa tajriba uchun quyidagicha dala 
maydoni ta‘lab etiladi. 
Tajribada jami variantlar 7 x 4 = 28 ta delyankada joylashtiriladi va 
bunda delyankaning eni 28 x 3.6 = 100.8 metrni tashkil etadi.Dalaning ikki 
tomonidan 5 metrdan 10 metrdan ximoya maydoni ajratiladi. Demak, 
tajriba dalasining umumiy kengligi 111 metrni tashkil qiladi. Har bir 
delyankaning uzunligi 28 metrdan iborat. Ximoya maydoni uchun 5 x 2 = 
10 metr, o‗q ariq va tashlama ariqlarlar uchun 2 mert, yo‗laklar uchun 2 
metr ajratiladi. 
28 + 10 + 2 + 2 = 42 metr 
Biroq, sug‗oriladigan sharoitda har bir egatning uzunligi 70 – 80 
metrdan kam bo‗lmasligi maqsadga muvofiq. Demak , tajriba dalasining 
umumiy maydoni 0.8- 1.0 gektarni tashkil qiladi. Agar har bir 
delyankaning maydoni 200 m
2 
bo‗lganda bu ko‗rsatkich ikki barobar 
yuqori, ya‘ni 1.6 – 2.0 gektarni tashkil qiladi. 
Ilmiy tadqiqotlarda o‗rganilayotgan variantlarga to‗g‗ri baho 
berishda miqdoriy kuzatishlarning ahamiyati katta. Buning uchun ma‘lum 

---

48 
bir tartibda o‗rganilayotgan variantlarning hisobli maydonlaridan o‗simlik 
na‘munalari olinadi. Na‘munalar asosan 3 hil usulda , ya‘ni diogonal , 
konvert va aylana shaklida olinadi.Tajribada variantlar bo‗yicha 
na‘munalar olish tartibi 1- rasmda keltirilgan. 
1 2 3 
3-rasm
. 
1-dioganal usulida, 2-konvert usulida, 3- aylana usulida 
Variantlar bo‗yicha tuproq va o‗simlik na‘munalari olinishi 
mumkin.Tuproq na‘munalari maxsus bur yordamida tuproqning xaydalma 
0-30 sm va xaydalma osti 30-50 sm qatlamlaridan 200-300 gram miqdorda 
olinadi. O‗simlik
na‘munalari esa 10-20 dona o‗simliklardan olinadi.